: ૧૨: આત્મધર્મ :ફાગણ:
ત્મામાં જ છે; બીજું કાંઈ શરણ નથી ને બીજે ક્્યાંય કિંચિત્ સુખ નથી. માટે તારા
શુદ્ધાત્માને દેહાદિથી અત્યંત ભિન્ન ઓળખ, તેનો આશ્રય કરીને તેનું શરણ લે, તેને ઉપાદેય
કરીને તેમાં જ્ઞાનને જોડ. એ અતીન્દ્રિયસુખ છે. એ જ સમકિતીની આત્મસાધના છે.
સ્વદ્રવ્યમાં જે રત છે તે જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે. અને એ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સ્વદ્રવ્યમાં જ
પરિણમતો થકો આઠે કર્મોને નષ્ટ કરે છે. સમ્યગ્દર્શન વગર સ્વદ્રવ્યમાં રતિ થાય નહિ,
ને સ્વદ્રવ્યમાં લીનતા વગર મુનિદશા થાય નહિ, મુનિદશા વગર મુક્તિ થાય નહીં.
સ્વદ્રવ્યમાં રતિવડે સમ્યગ્દર્શન થતાં જ ઘણાં કર્મો તો છૂટી ગયા, પછી તે જ ભાવમાં
આગળ વધતાં વધતાં ચારિત્રદશા પ્રગટ થઈને સર્વે કર્મો છૂટી જાય છે, ને મુક્તિ પ્રગટે
છે. આ સમકિતીની આત્મસાધનાની રીત છે. આ રીતે મુક્તિને માટે મુમુક્ષુજીવે
સ્વદ્રવ્યરૂપ ચૈતન્યરત્ન જ નિરંતર ચિંતવવા યોગ્ય છે. ચૈતન્યચિંતામણિના ચિંતવનથી
જ સમ્યગ્દર્શનથી માંડીને સિદ્ધપદ સુધીનાં ઈષ્ટપદની પ્રાપ્તિ થાય છે.
જુઓ, આ સમકિતીની આત્મસાધના! સ્વદ્રવ્યમાં રત સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે, તે તો
કર્મોથી છૂટે છે; અને દેહાદિ પરદ્રવ્યમાં જે રત છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે, તે બહુવિધ કર્મો
બાંધીને સંસારમાં ભમે છે. શુદ્ધ ચૈતન્યભાવ હું છું–એમ સ્વદ્રવ્યને ઉપાદેય કરીને તેને જે
નથી અનુભવતો તે એકલા રાગાદિને જ વેદે છે, પરદ્રવ્યને પોતાનું માને છે તે જીવ
પરદ્રવ્યમાં જ રત છે. સ્વપરની ભિન્નતાને જે જાણે નહિ ને પરદ્રવ્યનું સ્વામીત્વ માને
તેને પરમાંથી રતિ છૂટે નહિ અને તે સ્વમાં રત થાય નહિ.
શુભરાગને ધર્મનું કારણ માને કે મોક્ષનું સાધન માટે તે જીવ રાગમાં જ રત છે,
વીતરાગી આત્મસ્વભાવને તે જાણતો નથી, તેમાં તે રત ક્્યાંથી હોય! તેની તેને રુચિ
નથી, અનુભૂતિ નથી. પરમાત્મસ્વભાવથી વિમુખ થઈને તેનાથી વિપરીત એવા દેહની
જાતિ–કૂળ–રૂપ વગેરેના મદમાં જે રોકાય છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. અમારી જાતિ ઉત્તમ,
અમારું રૂપ ઉત્તમ–એમ દેહની જાતિનાં અભિમાન કરે છે ને તેમાં જ લીન રહે છે તે
દેહબુદ્ધિ બહિરાત્મા છે. અરે ભાઈ! તારી જાતિ તો ચૈતન્ય છે, દેહની જાતિ તારી નથી,
તારું કૂળ તો સિદ્ધોનું ને તીર્થંકરોનું છે; તારું રૂપ તો શુદ્ધચેતના રૂપ છે. દેહનું રૂપ કાંઈ
તારું નથી. અહા, ચૈતન્યરૂપ જગતમાં સર્વોત્કૃષ્ટ છે, એમ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ તો નિજ
ચૈતન્યરૂપને જ ઉત્તમ જાણે છે ને દેહરૂપને પોતાથી ભિન્ન સમજે છે; “ચેતનરૂપ અનુપ
અમૂરત.....સિદ્ધસમાન સદા પદ મેરો”......આવા આત્માને જે અનુભવે તેને જડના
ઢીંગલાનું અભિમાન કેમ થાય? એ જ રીતે ચૈતન્યવિદ્યા જ જગતમાં સર્વોત્કૃષ્ટ છે એટલે
ચૈતન્ય વિદ્યા પાસે બીજી કોઈ વિદ્યાની મહત્તા ધર્મીને ભાસતી નથી. અજ્ઞાનીને બહારનું
કંઈક જાણપણું થાય ત્યાં જાણે કે અમે મોટા જાણકાર....પણ અરે મૂઢ! ધર્માત્માએ
ચૈતન્ય–