: ચૈત્ર : આત્મધર્મ : ૧૭ :
સુંદર વસ્તુ પાસે ખરાબ વસ્તુ શોભતી નથી, જેમ ચક્રવર્તીના સિંહાસનમાં જોડે ભીખારી
શોભતો નથી, તેમ ચૈતન્યના સ્વાનુભવનો અત્યંત સુંદર આનંદ કે જે આનંદ ચક્રવર્તીના
કે ઈન્દ્રના વૈભવમાંય નથી, તે આનંદના ધામની સાથે અશુચીરૂપી વિકલ્પ શોભતો
નથી, એટલે કે સ્વાનુભવમાં તે વિકલ્પ હોતો જ નથી. અરે, અનુભવ સાથે જે વિકલ્પ
શોભતો નથી તે વિકલ્પનું અવલંબન લઈને અનુભવ કરવા માંગે–તેને તો સ્વાનુભવના
સ્વરૂપની જ ખબર નથી. આ અનુભવ પરની સહાયથી રહિત છે, વિકલ્પની પણ સહાય
તેમાં નથી. અનુભવદશા વખતે વચન ને વિકલ્પ સહેજે જ બંધ થઈ જાય છે,...ઉપયોગ
બહારથી ખેંચાઈને અંતરમાં વળી ગયો છે ને આનંદને અનુભવવામાં જ મગ્ન છે.
આનંદસ્વભાવમાં ઉપયોગની એકતા ને વિકલ્પથી ઉપયોગની પૃથકતા એનું નામ
નિર્વિકલ્પતા છે; આવી નિર્વિકલ્પતામાં અતીન્દ્રિય આનંદનો ભોગવટો હોય છે. આવા
અનુભવ ટાણે વિકલ્પ હોતા નથી, એટલે કહ્યું કે ત્યાં વિકલ્પ શોભતા જ નથી.
અહા અત્યંત સુંદર ચૈતન્યવસ્તુ તે તો સ્વાનુભવથી જ શોભે છે, તે કાંઈ
વિકલ્પથી નથી શોભતી. ચૈતન્યનો સ્વાનુભવ પરસહાયથી નિરપેક્ષ છે. વિકલ્પની
સહાય લેવા જાય તો શુદ્ધઆત્મા સ્વાનુભવમાં ન આવે. શુદ્ધઆત્મા કહે છે કે જ્યાં હું
ત્યાં વિકલ્પ નહિ. સ્વાનુભવ તે પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનરૂપ છે, ને સમ્યકત્વ તેની સાથે
અવિનાભાવી છે.
અહા, આવી સ્વાનુભવની વાત સાંભળતાં પણ મુમુક્ષુને પહેલાં તો તેનો ઉત્સાહ
જાગે...તેનો મહિમા આવે ને વિકલ્પનો મહિમા ઊડી જાય.–એટલે તેના વીર્યનો ઉલ્લાસ
વિકલ્પથી ખસીને સ્વાનુભવ તરફ વળે. પણ પ્રથમ જેને સ્વાનુભવની વાત રુચે પણ
નહિ તેનો પુરુષાર્થ સ્વાનુભવ તરફ કયારે વળે?
અરે, ભગવાન તીર્થંકરદેવની સભામાં આવી સ્વાનુભવની વાત ઈન્દ્રો પણ
ઉત્સાહથી સાંભળે છે ને સાથે સિંહ–વાઘ જેવા કોઈ તીર્યંચો પણ આ વાત સાંભળતાં
અંતરમાં ઊતરીને સ્વાનુભવ કરી લ્યે છે. જુઓેને, મહાવીર ભગવાનના જીવને
સિંહપર્યાયમાં મુનિઓએ સમ્યકત્વનો ઉપાય સંભળાવ્યો ને કહ્યું કે “અરે જીવ! તું
ભરતક્ષેત્રની આ ચોવીસીનો ચરમ તીર્થંકર થવાનો છે એમ ભગવાનની વાણીમાં અમે
સાંભળ્યું છે, ને આ શું? તું આવા ક્રૂરભાવમાં પડયો છે? અરે, તારું નિજપદ સંભાળ!
ને સમ્યકત્વને ગ્રહણ કર!” મુનિનાં વચન સાંભળતાં જ સિંહનો આત્મા જાગી
ઊઠયો...અરે, મને દેખીને મનુષ્યો તો ભાગે, તેને બદલે આ તો ઉપરથી નીચે ઊતરી
મારી સામે ઊભા છે ને મને ઉપદેશ આપીને નિજપદ બતાવે છે.–એમ સમજી ટગટગ
મુનિઓ સામે જોઈ રહ્યો...આંખમાંથી આંસુની ધારા સાથે મિથ્યાત્વ પણ બહાર નીકળી
ગયું ને તત્ક્ષણ તે સિંહ, સમ્યકત્વ પામ્યો. જેવો