અંધકારનો સ્વભાવથી જ અભાવ છે, તે સ્વાનુભવકાળે વિકલ્પ છે જ નહિ કે જેને નષ્ટ
કરવો પડે, અનુભવનો ભાવ અને વિકલ્પનો ભાવ એ બંને જુદા છે; પ્રકાશનો પૂંજ
સૂરજ ને અંધારું તેને જેમ કદી એકતા નથી, તેમ જ્ઞાનનો પૂંજ સ્વાનુભવ અને
વિકલ્પની આકુળતા–તે બંનેને કદી એકતા નથી. આવી નિર્વિકલ્પતાનો અનુભવ
સમ્યગ્દર્શનમાં ચોથા ગુણસ્થાનથી જ થાય છે.
છે તે ખરું, પણ સ્વાનુભવના ભાવમાં વિકલ્પનો ભાવ નથી. જેમ જગતમાં બીજે ક્્યાંય
અંધારું હોય, તે કાંઈ સૂર્યમાં નથી, સૂર્યથી તો અંધારું જુદું જ છે, સૂર્યમાં અંધકાર નથી,
તેમ સ્વાનુભવમાં વિકલ્પ નથી.
પણ છૂટી ગયા છે.?
આનંદના વેદનમાં વિકલ્પને દેખે છે જ કોણ? તેથી કહ્યું કે સ્વાનુભવ ટાણે બધા વિકલ્પો
ક્્યાં ગૂમ થઈ ગયા તે પણ અમે જાણતા નથી. સ્વાનુભવ પ્રગટતાં જ્યાં પ્રમાણ–નય–
નિક્ષેપ પણ જૂઠા (અભૂતાર્થ) છે ત્યાં રાગાદિ વિકલ્પની તો શી વાત? પ્રમાણ–નય–
નિક્ષેપથી જે વસ્તુસ્વરૂપ નક્કી કર્યું હતું તે કાંઈ જુઠું નથી, પણ અનુભવ પહેલાં પ્રમાણ
વગેરેના જે વિકલ્પો હતા તે હવે સાક્ષાત્ અનુભવ ટાણે છૂટી ગયા, તે અપેક્ષાએ પ્રમાણ
વગેરે ભેદોને જૂઠા એટલે કે અભૂતાર્થ કહ્યા વ્યવહારને ‘અભૂતાર્થ’ બતાવ્યા માટે
‘જૂઠો’ શબ્દ વાપર્યો છે.
વિકલ્પો હોતાં પણ સ્વાનુભવ નથી થતો, તો બીજા સ્થૂળ રાગની શી વાત? એ તો