બહાર છે, એટલે કે અભૂતાર્થ છે, એટલે કે જૂઠા છે.
રાગાદિ ભાવો તો અનુભવમાં નથી, એ તો જીવના સ્વરૂપથી ક્્યાંય આઘા છે, ને
અંદરના નવતત્ત્વ સંબંધી કે આત્માસંબંધી જે સૂક્ષ્મ વિકલ્પો તે પણ જીવસ્વરૂપના
અનુભવથી બહાર છે. ‘પ્રમાણથી આત્મા આવો, શુદ્ધનયથી આવો, તેના દ્રવ્ય–ગુણ–
પર્યાય આવા, તેના ઉત્પાદ–વ્યય–ધુ્રવ આવા’–એમ વિચાર કાળે જે વિકલ્પો હતા ત્યાં
સુધી શુદ્ધઆત્મા સાક્ષાત્ અનુભવમાં આવ્યો ન હતો, ને જ્યાં ઉપયોગને રાગમાંથી
ખસેડીને અંતરસ્વરૂપમાં વાળીને તેનો સાક્ષાત્ અનુભવ કર્યો ત્યાં તે કોઈ વિકલ્પો રહ્યા
નહિ, તે વિકલ્પો અભૂતાર્થ હોવાથી શુદ્ધવસ્તુના અનુભવમાં તેનો પ્રવેશ થયો નહિ.
શુદ્ધવસ્તુમાં તો વિકલ્પ નથી, ને તેના અનુભવરૂપ પર્યાયમાં પણ વિકલ્પ નથી. આવી
અનુભવદશાના જોરે સાધક કેવળજ્ઞાન લેશે. વચ્ચે વિકલ્પ આવશે તેના વડે કાંઈ
કેવળજ્ઞાન નહિ થાય; મોક્ષનો માર્ગ તો શૂરવીરોનો છે; વિકલ્પમાં રોકાઈ જાય તે આવા
માર્ગને સાધી શકે નહિ.
અભૂતાર્થ સમજીને તેનું લક્ષ છોડતાં, નિર્વિકલ્પ ઉપયોગમાં વસ્તુનો જે સ્વાદ આવે તેનું
નામ અનુભવ છે. આ કળશ ઉપરથી પં. બનારસીદાસજી સમયસાર નાટકમાં કહે છે કે–
રસસ્વાદત સુખ ઊપજે અનુભવ યાકો નામ.
અનુભવ છે. આવો અનુભવ તે મોક્ષનો માર્ગ છે. તે અનુભવની અંદર પ્રમાણના નયના
કે નિક્ષેપના વિકલ્પ નથી.
છે, એટલે કે વસ્તુસ્વરૂપનો નિર્ણય કરવા જાય ત્યાં વચ્ચે ગુણગુણીભેદ આવ્યા વગર
રહેતો નથી; ‘હું જ્ઞાનસ્વરૂપ છું” ઈત્યાદિ વિચારણામાં પણ ગુણગુણીભેદ છે, એ વચ્ચે
આવ્યા સિવાય બીજો કોઈ