સિદ્ધભગવાનની પ્રતીત અને નાનામાં નાના એટલે કે ચોથા ગુણસ્થાનવાળા
સમકિતીની પ્રતીત, એ બંનેની પ્રતીતમાં કાંઈ ફેર ગણવામાં આવ્યો નથી; જેવો
શુદ્ધાત્મા સિદ્ધપ્રભુની પ્રતીતમાં છે તેવો જ શુદ્ધઆત્મા સમકિતીની પ્રતીતમાં છે.
બહારના આશ્રયે થયેલો વ્યવહારશ્રદ્ધાનો ભાવ કાંઈ બધા જીવોને એક સરખો નથી
હોતો. પણ આથી એમ ન સમજવું કે એ ભાવ ગમે તેવો (વિપરીત પણ) હોય.
નવતત્ત્વને જે વિપરીત માનતો હોય, દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રને અન્યથા માનતો હોય,
સર્વજ્ઞતા વગેરેને માનતો ન હોય, એવા જીવને તો વ્યવહારશ્રદ્ધા પણ વિપરીત છે.
જેને નવતત્ત્વની, દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રની કે સ્વ–પરની ભિન્નતાની ઓળખાણ નથી તેને
તો શુદ્ધાત્માનું શ્રદ્ધાન બહુ આઘું છે. અહીં તો એ બધા ઉપરાંત આગળની વાત
બતાવવી છે કે એ બધું કરવા છતાં જો શુદ્ધાત્માની નિર્વિકલ્પ પ્રતીતિ કરે તો જ
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ થાય, એના વગર સમ્યગ્દ્રષ્ટિ કહેવાય નહિ.
એ થયો કે ત્યાં મોક્ષમાર્ગ જ ન હોય, અરે ભાઈ! એ તો માર્ગની ઘણી વિપરીતતા
છે. ચોથે–પાંચમે–છઠ્ઠે નિશ્ચય વગર એકલા વ્યવહારથી જ જો તું મોક્ષમાર્ગ માની
લેતો હો તો એને તો આચાર્ય ભગવાને ‘વ્યવહારમૂઢતા’ કીધી છે. નિશ્ચય વગરના
કેવળ વ્યવહારને મોક્ષમાર્ગમાં ગણતા નથી. મોક્ષમાર્ગમાં જે સમ્યગ્દર્શન કહ્યું છે તે
શુદ્ધાત્માના શ્રદ્ધાનરૂપ નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ છે, અને એવું નિશ્ચય સમ્યક્ત્વ ચોથા
ગુણસ્થાને પણ નિયમથી હોય છે, એટલે ત્યાં એકદેશ–મોક્ષમાર્ગ પણ ગણવામાં
આવે છે.
આવું
તેને સાધે ક્્યાંથી? તેથી અહીં મોક્ષમાર્ગના મૂળરૂપ નિશ્ચય સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપ કહ્યું.