: ભાદરવો : આત્મધર્મ : ૨૩ :
જુઓ, આ મોક્ષમાર્ગ સાધવાની સ્પષ્ટ રીત. એક જ રીત છે; બીજી કોઈ રીત
નથી. કઈ રીત? કે શુદ્ધ ચૈતન્યજ્યોતિરૂપ આત્માનો અનુભવ કરવો તે જ મોક્ષને
સાધવાની રીત છે. અનુભવ સિવાય બીજા કોઈ વડે (રાગવડે, વ્યવહારવડે) મોક્ષમાર્ગ
સધાતો નથી.
શુદ્ધ ચૈતન્યપ્રકાશી આત્મા છે, તે રાગ સાથે તન્મય નથી, એટલે તેનો અનુભવ
રાગથી જુદો છે, આત્માની જે અનુભૂતિ મોક્ષની સાધક છે તે તો નિર્મળ–નિર્મળ
ચૈતન્ય–ભાવપણે જ પરિણમે છે, તે રાગપણે પરિણમતી નથી, તેનું પરિણમન
ચૈતન્યતેજથી ભરેલું છે, તે પરિણમનમાં કાંઈ મલિનતા આવી જતી નથી.–આવી દશાનું
નામ મોક્ષમાર્ગ છે.
અનુભવમાં આવતી ચૈતન્યજ્યોતિ અનંત ચૈતન્યચિહ્નરૂપ છે; સ્વાનુભૂતિરૂપ
જ્ઞાન પણ અતિ–બહુ સામર્થ્યવાળું છે, આખા ચૈતન્યસ્વભાવને સ્વાનુભવમાં લઈ
લેવાની મહાન તાકાત એનામાં જ છે, એના સિવાય રાગમાં કે ઈન્દ્રિયજ્ઞાનમાં એવી
તાકાત નથી.–માટે આવા જ્ઞાનવડે સ્વાનુભવથી શુદ્ધાત્માનો પ્રત્યક્ષ આસ્વાદ લેવો–તે
સાધ્યની સિદ્ધિનો ઉપાય છે.
આશંકા: –આપે તો સ્વાનુભવ ઉપર જ ઘણું જોર આપીને, તેનો જ દ્રઢપણે
વારંવાર ઉપદેશ આપ્યો, ફરી ફરીને એનો જ મહિમા કર્યો,–તેનું શું કારણ છે?
ઉત્તર:– ભાઈ, એ સ્વાનુભવથી જ સાધ્યની સિદ્ધિ થાય છે– ‘न खलु न खलु
यस्मादन्यथा साध्यसिद्धि–એના સિવાય બીજા કોઈ ઉપાયથી સાધ્યસિદ્ધિ થતી નથી.–
માટે સ્વાનુભવ એ જ મુખ્ય વસ્તુ છે. જેવું શુદ્ધસ્વરૂપ છે તેવો જ તેનો શુદ્ધઅનુભવ
કરવાથી તે શુદ્ધપણે પ્રગટે છે; આત્માના મોક્ષની સિદ્ધિનો આ જ ઉપાય છે.–બીજો ઉપાય
નથી,–એ નિશ્ચય છે. માટે મોક્ષાર્થી જીવો સતત્ આવા અનુભવનો જ ઉદ્યમ કરો.
એક શુદ્ધઅનુભવ ને બીજો રાગ–એ બે ભેગાં થઈને કર્મના નાશનું કારણ થાય–
એમ અજ્ઞાનીની માન્યતા છે. અહીં સ્પષ્ટ કહે છે કે એક શુદ્ધાત્મઅનુભવ સિવાય બીજું
કોઈ કર્મના નાશનું કારણ નથી–નથી–નથી.
* સંતો શુદ્ધાત્માના અનુભવનો ઉપદેશ આપે છે કેમકે તેનાથી જ મોક્ષમાર્ગ થાય
છે.
* જીવનમાં હમણાં જ આવો અનુભવ કરવા જેવો છે, અનુભવ જીવન એ જ
સાચું જીવન છે.
* હે જીવ! અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ સ્વાનુભવમાં છે, બીજે ક્્યાંય એ આનંદ
નથી.