: ૩૮ : આત્મધર્મ : ભાદરવો :
(પ૦) પ્રશ્ન:– સમ્યગ્દર્શનને સિદ્ધિનું મૂળ કેમ કહ્યું? ચારિત્રને કેમ ન કહ્યું?
ઉત્તર:– ચારિત્રનો તો અપાર મહિમા છે, તે તો મોક્ષનું સાક્ષાત્ કારણ છે. તે દશા તો
ઘણી વીતરાગી ને મહા આનંદરૂપ છે. પણ, જેને સમ્યગ્દર્શન હોય તેને જ આવી
ચારિત્રદશા પ્રગટે છે. પહેલાં આખાય આત્મસ્વભાવનો સ્વીકાર સમ્યગ્દર્શનવડે થાય છે;
સમ્યગ્દર્શનવડે આત્મસ્વભાવનો સ્વીકાર કર્યા પછી જ તેમાં લીનતારૂપ ચારિત્રદશા હોય
છે; માટે સમ્યગ્દર્શનને સિદ્ધિનું મૂળ કહ્યું છે. ‘चरितं खलु धम्मो’ એટલે કે ચારિત્ર તે
સાક્ષાત્ ધર્મ છે, પણ સાથે સાથે ‘दंसणमूलो धम्मो’ એટલે તે ધર્મનું મૂળ સમ્યગ્દર્શન
છે,–એ પણ ન ભૂલવું જોઈએ. આ બંને વચન કુંદકુંદસ્વામીનાં જ છે. મૂળમાં સમ્યગ્દર્શન
ન હોય ત્યાં ચારિત્રની શાખા ફૂટતી નથી ને મોક્ષફળ પાકતાં નથી, માટે સમ્યગ્દર્શન
મોક્ષનું મૂળ છે. અને સમ્યગ્દર્શન પછી જ્યારે શુદ્ધોપયોગરૂપ ચારિત્રદશા પ્રગટ કરે ત્યારે
જ મુનિપણું ને મોક્ષદશા પ્રગટે છે–માટે ચારિત્ર તે સાક્ષાત્ ધર્મ છે. આમ સમ્યક્ ચારિત્ર
ને સમ્યગ્દર્શન બંનેનો મહિમા સમજીને ભક્તિપૂર્વક તેની આરાધનાનો ઉદ્યમ કરવો
(આ અંકની તત્ત્વચર્ચા પૂરી) जयजिनेन्द्र
આનંદનો માર્ગ પણ આનંદરૂપ છે. મોક્ષ
ને પરમ આનંદધામ છે ને તેનો માર્ગ પણ
આનંદધામમાં જ છે. રાગ તો આકુળતાનું
ધામ છે, તે કાંઈ આનંદનું ધામ નથી, તેથી
તેમાં મોક્ષમાર્ગ નથી. જેમ મોક્ષ આનંદસ્વરૂપ
છે તેમ તેનો માર્ગ પણ આનંદસ્વરૂપ છે,
એમાં આકુળતાનું સ્થાન નથી, એમાં રાગનું
સ્થાન નથી. રાગ રાગમાં છે પણ મોક્ષ
માર્ગમાં નથી. જે ભાવ મોક્ષમાર્ગરૂપ છે તેમાં
રાગનો અભાવ છે. રાગ તે આનંદદાતા નથી,
પણ દુઃખદાતા છે; મોક્ષમાર્ગ તો આનંદદાતા
છે, તે દુઃખદાતા નથી.