: આસો : આત્મધર્મ : ૭ :
આત્માનું સ્વરૂપ શુદ્ધ ઉપયોગરૂપ છે. શુદ્ધસ્વરૂપ આત્મા કથંચિત્ ઉપયોગરૂપ છે
ને કથંચિત્ રાગરૂપ છે–એમ દ્વિધાપણું નથી; આત્માનું શુદ્ધ પદ સર્વથા ઉપયોગરૂપ છે, ને
રાગાદિરૂપ સર્વથા નથી, જરાપણ નથી. ઉપાધિરૂપ રાગાદિભાવો તો ક્ષણિક માયાજાળ
જેવા છે, ક્ષણમાં તેનો લોપ થઈ જાય છે. પણ આ ચૈતન્યમય નિજપદ છે તે તો સ્થાયિ
છે, તે કાંઈ માયાજાળની જેમ ક્ષણિક નથી. હવે આવા સ્થાયિ નિજપદને હે જીવ! તું દેખ,
એટલે કે અત્યારે જ અનુભવમાં લે.
પ્રશ્ન:– મનુષ્યપણું તો દુર્લભ છે, તો તે આત્મા નથી–એમ કેમ કહો છો?
ઉત્તર:– વૈરાગ્યના ઉપદેશમાં એમ કહેવાય કે ભાઈ, આ મનુષ્યપણું પામીને તું
આત્માનું હિત કરી લે, કેમકે મનુષ્યપણું દુર્લભ છે. અહીં શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ બતાવતાં કહે
છે કે મનુષ્યપણું તે આત્મા નથી, ઉપયોગપણું તે જ આત્મા છે. મનુષ્યપણું દુર્લભ છે તે
વાત સાચી પણ તેથી કાંઈ તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી. ‘હું મનુષ્ય છું’ એમ મનુષ્યપણાના
ભાવમાં ઊભા રહીને કાંઈ આત્મા નથી સધાતો, પણ ઉપયોગસ્વરૂપમાં આવીને આત્મા
સધાય છે,–ઉપયોગસ્વરૂપે આત્માને અનુભવે તો જ તે સધાય છે.
આ આત્મા ચૈતન્યસ્વરૂપ છે. પર્યાયમાં જે શુભ–અશુભ ભાવ કરે, તેના વડે જે
પુણ્ય–પાપ કર્મ બંધાય, ને તેના ફળમાં જે સુખ–દુઃખ મળે–તે બધાયથી (છએ બોલથી)
આત્માનું સ્વરૂપ જુદું છે. અજ્ઞાનીઓ અનાદિ કાળથી એ સંયોગને અને સંયોગી
પરભાવોના સ્વાદને જ પોતાનું સ્વરૂપ સમજીને આસ્વાદે છે, પણ એ સર્વ અનુભવ
જૂઠો છે, એટલે તેમાં આત્માના સ્વરૂપનો સાચો સ્વાદ નથી. આત્માનો સ્વાદ તો એ
બધાથી પાર શુદ્ધ– ચૈતન્યરસથી ભરપૂર છે. તે બતાવીને આચાર્યદેવ ભવ્યજીવોને
સંબોધન કરે છે કે અરે જીવો! પાછા વળો...પાછા વળો....એ રાગાદિ વિભાવમાં તમારું
પદ નથી, તમારું પદ તો આ ચૈતન્યમય અત્યંત શુદ્ધ છે, આ તરફ આવો...આ તરફ
આવો. રાગાદિ અશુદ્ધપર્યાયને આત્મા માનીને તમે તે તરફ દોડી રહ્યા છો પણ તે માર્ગે
મત જાઓ...મત જાઓ કેમકે એ માર્ગ તમારો નથી, એ સ્વરૂપ તમારું નથી. આ શુદ્ધ
ચૈતન્યપણે અનુભવાય છે તે જ તમારું પદ છે, તે જ તમારો માર્ગ છે, માટે આ તરફ
આવો રે.....આ તરફ આવો (જુઓ ચિત્ર)
જુઓ તો ખરા, સંતો કેવી કરુણા કરીને નિજપદ બતાવે છે. પરભાવો તરફ
વેગથી દોડતા પ્રાણીઓને વાત્સલ્યથી પુકાર કરીને પાછા વાળે છે કે અરે જીવો! એ
માર્ગેથી પાછા વળે. આ તરફ અંતર સ્વભાવમાં આવો. જેમ માર્ગ ભૂલેલા માણસને
કોઈ સજ્જન હાકલ કરીને સત્યમાર્ગે પાછો વાળે, તેમ અહીં સત્ય સ્વરૂપનો માર્ગ
ભૂલીને પરભાવના વેગે ચડેલા જીવોને સંતો હાકલ કરીને સત્યમાર્ગે પાછા વાળે છે.
જેવું શુદ્ધસ્વરૂપ છે તેવું દેખાડીને તે તરફ બોલાવે છે કે અરે જીવો! આ તરફ આવો.
અમારા સમસ્ત વૈભવથી આત્માનું શુદ્ધપદ અમે દેખાડીએ છીએ તેને અનુભવમાં લ્યો.
રાગનો અનુભવ છોડો.