: ૩૮ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨
એક ક્ષણમાં આત્માને જાણવાની
ઊંડી જિજ્ઞાસા અને તેની રીત
એક ક્ષણમાં મોહ તૂટે ને આત્મસ્વરૂપ પ્રકાશિત થાય–એવા
પ્રયોજનભૂત જ્ઞાનનો ઉપદેશ શિષ્ય જિજ્ઞાસાપૂર્વક માંગે છે; તેને
પ્રયોજનભૂત એવા શુદ્ધ આત્મતત્ત્વનો ઉપદેશ આપતાં કહે છે કે હે
વત્સ! જ્ઞાન સાથે તારા આત્માને તું એકમેક જાણ ને અન્ય સમસ્ત
ભાવોથી ભિન્ન જાણ. આ રીતે રાગ વગરના સ્વસંવેદનજ્ઞાનથી તારો
આત્મા તને તરત જ જણાશે.
[પરમાત્મપ્રકાશ ગા. ૧૦૪ થી ૧૦૭]
પ્રભાકર ભટ્ટ એટલે કે આત્માનો જિજ્ઞાસુ શિષ્ય તીવ્ર જિજ્ઞાસાથી વિનયથી પૂછે
છે કે હે સ્વામી! જે જ્ઞાનવડે એક ક્ષણમાં આત્માનું જ્ઞાન થાય ને આત્માનો અનુભવ
થાય–એવા જ્ઞાનનો ઉપદેશ આપો. શરીરવડે–ઈન્દ્રિયોવડે કે રાગવડે આત્મા જણાશે એમ
તો માનતો નથી, આત્મા પોતાના જ્ઞાનવડે જ જણાય એમ લક્ષમાં લઈને પૂછે છે કે હે
સ્વામી! બીજા શુભાશુભ વિકલ્પોથી મારે શું પ્રયોજન છે? મને તો એવું જ્ઞાન જ
બતાવો કે જે જ્ઞાન વડે તુરત જ આત્મપ્રાપ્તિ થાય. આત્મા જે રીતે જણાય તેનું જ મારે
પ્રયોજન છે બીજું કોઈ પ્રયોજન નથી. –આવી પાત્રતા પ્રગટ કરીને શિષ્ય પૂછે છે.
આત્માને જાણવા માટે કાંઈ રાગનું અવલંબન બતાવો–એમ નથી કહેતો, પણ જે
રાગ વગરના જ્ઞાનથી આત્માનું સ્વસંવેદન થાય તે જ્ઞાન કેમ પ્રગટે–તેમ મને
બતાવો....તુરત જ તે જ્ઞાન પ્રગટે એવું મને બતાવો. મારે પરલક્ષનું પ્રયોજન નથી, મારે
તો જે જ્ઞાનથી મારા આત્માનું વીતરાગી સ્વસંવેદન પ્રગટે ને આનંદનો અનુભવ થાય–
એવું જ્ઞાન કરવું છે. હું મારા આત્માને જાણું–તે જ મારે પ્રયોજન છે. શુદ્ધ–બુદ્ધ–એક
સ્વભાવી આત્મા છે તેનું જ્ઞાન કરું કે જેથી મારે ભવભ્રમણનો અંત આવે. જુઓ,
સંસારસંબંધી કાંઈ પ્રયોજન જેના મનમાં નથી, માન–પ્રતિષ્ઠાની કે બહારના જાણપણાની
અભિલાષા જેને નથી, એક જ જિજ્ઞાસા છે કે મને મારો આત્મા જણાય –એ વાત
શીખવો; એવું જ્ઞાન મને પ્રકાશિત કરો કે જે જ્ઞાનપ્રકાશથી મારો શુદ્ધબુદ્ધ આત્મા
જણાય, એક ક્ષણમાં તુરત જ જણાય–એવું ઉત્તમ જ્ઞાન મને આપો, એ સિવાય બીજા
કોઈ વિકલ્પોથી મારે શું કામ છે? કેમકે એનાથી કાંઈ આત્મા જણાતો નથી.
જુઓ, આટલી તો ભૂમિકા શુદ્ધ કરીને આત્માને જાણવાનો પ્રશ્ન કર્યો છે. સમજનાર