: ૪૬ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨
એટલે તે શુભવિકલ્પના સેવનથી મોક્ષમાર્ગ થાય નહિ; શુભવિકલ્પને જે મોક્ષમાર્ગ માને છે
તે અજ્ઞાનચેતનાને સેવે છે. તે અજ્ઞાનચેતનાનું ફળ હર્ષશોકનું વેદન છે એટલે કે દુઃખનું
વેદન છે, ને તે જ્ઞાનની શુદ્ધતાને રોકે છે, તથા આઠકર્મોને બાંધે છે. તેની સામે
જ્ઞાનચેતનામાં આનંદનું વેદન છે, તે શુદ્ધતા પ્રગટ કરે છે ને આઠકર્મના બંધને તોડે છે.
જ્ઞાનચેતનાવડે જ્ઞાનીએ જાણ્યું છે કે હું શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ જીવ છું; સર્વ કર્મની
ઉપાધિથી રહિત મારું શુદ્ધ સ્વરૂપ મને સ્વાનુભવપ્રત્યક્ષથી આસ્વાદમાં આવે છે. જ્ઞાની
આવી જ્ઞાનચેતનાવડે જ ઓળખાય છે.
જ્ઞાનચેતનાવડે જ્ઞાની પોતાના શુદ્ધઆત્માને જ ચેતે છે–અનુભવે છે; જ્ઞાનચેતનાવડે
પકડીને તેના અનુભવમાં એકાગ્ર થવું તે જ્ઞાનચેતનાનું કાર્ય છે, શુદ્ધ ચારિત્ર પણ તેમાં
સમાઈ જાય છે; આવી જ્ઞાનચેતના તે મોક્ષમાર્ગ છે, તે કેવળજ્ઞાનને બોલાવનારી છે. અહા,
જ્ઞાનચેતનાવડે જ્ઞાની કેવળજ્ઞાનને બોલાવે છે. વિકલ્પવડે બોલાવ્યે કેવળજ્ઞાન કાંઈ જવાબ
આપે તેવું નથી. વિકલ્પ તો અશુદ્ધતા છે તેના વડે કેવળજ્ઞાન કેમ આવે? જ્ઞાનચેતના તે
કેવળજ્ઞાનની જાતની જ છે, તેના વડે અંતર્મુખ થઈને બોલાવતાં તરત કેવળજ્ઞાન આવે છે.
આવી જ્ઞાનચેતનાવડે જ્ઞાની કેવળજ્ઞાનને બોલાવે છે.
આવી જ્ઞાનચેતનાધારી કેવળીના કેડાયતી સંતોને નમસ્કાર.
પ્રશ્ન:– જ્ઞાનચેતનાનું ફળ શું?
ઉત્તર:– જ્ઞાનચેતનાના ફળમાં શાસ્ત્રના ઉકેલ થવા માંડે એવું તેનું ફળ નથી,
પણ આત્માના અનુભવનો ઉકેલ પામી જાય–એવી જ્ઞાનચેતના છે.
શાસ્ત્રનાં ભણતર ઉપરથી જ્ઞાનચેતનાનું માપ નથી, જ્ઞાનચેતના તો
અંતરમાં આત્માને ચેતે છે, જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને જે ચેતે–અનુભવે તે
જ્ઞાનચેતના છે. (આ ન્યાય ખાસ સમજવા જેવો છે.) જ્ઞાનચેતનાનું
કાર્ય અંતરમાં આવે છે, બહારમાં નહીં. કોઈ જીવ શાસ્ત્રના અર્થની
ઝપટ બોલાવે માટે તેને જ્ઞાનચેતના ઊઘડી ગઈ એમ તેનું માપ નથી;
કેમ કે કોઈકને તે પ્રકારનો ભાષાનો યોગ ન હોય ને કદાચ તેવો પરનો
વિશેષ ઉઘાડ પણ ન હોય, છતાં જ્ઞાનને અંતરમાં વાળીને રાગથી ભિન્ન
સ્વરૂપને અનુભવમાં લઈ લીધું છે તો તે જીવને અપૂર્વ જ્ઞાનચેતના
અંદરમાં ખીલી ગઈ છે. એની ઓળખાણ થવી જીવોને કઠણ છે.
(જ્ઞાનચેતનાના સ્વરૂપને સ્પષ્ટ કરતું ખાસ પ્રવચન આપેલ છે –તે
મનનીય છે.)