: માગશર : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૪૭ :
નિષ્કર્મરૂપ જ્ઞાનચેતનાનું પરમ સુખ
(સમયસાર કળશ ૨૩૨–૨૩૩ ના પ્રવચનમાંથી.)
સાધકની જ્ઞાનચેતના છે તે આનંદના અનુભવ સહિત છે,
આનંદથી નાચતી નાચતી તે મોક્ષસુખને સાધે છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ પોતાના સ્વરૂપના અનુભવથી થયેલા અતીન્દ્રિય સુખથી અત્યંત
તૃપ્ત છે; સમ્યગ્દર્શન ઉત્પન્ન થયા પહેલાંં મિથ્યાત્વભાવથી જે કર્મો બંધાયેલા, તેના ફળને
તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ભોગવતો નથી; કેમકે કર્મના ફળમાં જોડાણ તે તો ચૈતન્યપ્રાણને ઘાતનાર
વિષવૃક્ષ છે. ચૈતન્યની અમૃતવેલડીનો સ્વાદ જેણે ચાખ્યો તે વિષવૃક્ષનાં ફળને કેમ
ભોગવે? અહા, ચૈતન્યસ્વરૂપની સાવધાની થઈ તે જ્ઞાનચેતનામાં કર્મફળચેતનાનો
અભાવ છે. દેડકું હો, દેવ હો કે આઠ વર્ષનું બાળક હો, –તેમાં જે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે તે એમ
જાણે છે કે આ જડકર્મનો ઉદય કે તેનું ફળ તે હું નથી, તે પરદ્રવ્ય છે, ને હું તો અતીન્દ્રિય
ચૈતન્ય છું. –આમ જાણતો તે ધર્માત્મા ઉદયના રંગે રંગાતો નથી, એને તો ચૈતન્યનો જ
રંગ છે. ચૈતન્યના આનંદનો જે સ્વાદ આવે તે જ હું છું–એમ તે ચૈતન્યના સ્વાદને લીધા
કરે છે. –એ ચૈતન્યસ્વાદથી તે સ્વત: તૃપ્ત છે.
જ્ઞાનચેતનાવડે ચૈતન્યના આનંદને અનુભવતો–અનુભવતો, અને ઉદયભાવને
છોડતો– છોડતો સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ એવી ઉત્તમ દશાને પામે છે કે જે વર્તમાનમાં
અનંતસુખરૂપ છે, ને ભવિષ્યમાં પણ અનંતકાળ સુધી સુખરૂપ છે; આ રીતે દ્રવ્યના
સહજ સ્વભાવરૂપ એવા અતીન્દ્રિય સુખમય જ્ઞાનચેતના વડે પમાય છે. અહા, દશા
જ્ઞાનચેતનાએ પોતાના અનંત ગુણનિધાનને દેખ્યું છે, તે જ્ઞાનચેતના બહારથી કાંઈ પ્રાપ્ત
થવાનું માનતી નથી. અંતરમાં ચૈતન્યસુખના અનુભવમાં રમતી રમતી તે કેવળજ્ઞાનને
અને સિદ્ધપદને સાધે છે. વચ્ચે વ્યવહાર અને શુભરાગ આવે છે ને? તો કહે છે કે હા,
પરંતુ જ્ઞાનચેતના તેને છોડતી જાય છે, જ્ઞાનચેતના તેને ઉપાદેય નથી માનતી;
જ્ઞાનચેતના તો શુદ્ધ સ્વભાવને જ ઉપાદેય કરીને તેને અનુભવતી– અનુભવતી મોક્ષને
સાધે છે.