: માહ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૧૫ :
જ્યોં જ્યોં પુદ્ગલ બલ કરે, ધરિ ધરિ કર્મજ ભેષ,
રાગદોષકો પરિણમન, ત્યોં ત્યોં હોઈ વિશેષ. (૬૩)
(પુદ્ગલકર્મ જીવને રાગદ્વેષ કરાવે છે–એવી અસત્ય માન્યતાવાળા અજ્ઞાનીને
સત્યમાર્ગનો ઉપદેશ આપતાં કહે છે કે–)
ઈહવિધ જો વિપરીત પક્ષ, ગ્રહે શ્રદ્હે કોઈ,
સો નર રાગ વિરોધસેં, કબહું ભિન્ન ન હોઈ. (૬૪)
સુગુરુ કહે જગમેં રહે, પુદ્ગલ સંગ સદીવ,
સહજ શુદ્ધ પરિણમનકો, અવસર લહે ન જીવ. (૬પ)
તાતેં ચિદ્ભાવનિ વિષે, સમરથ ચેતન રાવ,
રાગ–વિરોધ મિથ્યાતમેં,સમકિતમેં શિવભાવ. (૬૬)
આ ચેતનરાજા પોતે જ પોતાના ચૈતન્યભાવોને કરવામાં સમર્થ છે; મિથ્યાત્વભાવમાં
તો તે રાગદ્વેષપરિણામને કરે છે, ને સમ્યક્ત્વભાવમાં તે મોક્ષમાર્ગને કરે છે.–આ રીતે જીવ
પોતે જ પોતાના ભાવનો કર્તા છે.
ત્યાર પહેલાં (શ્લોક ૬૧માં) શિષ્યે પૂછયું કે હે સ્વામી! આ રાગદ્વેષનું મૂળપ્રેરક કોણ
છે? શું પુદ્ગલકર્મ, ઈન્દ્રિયવિષયો કે ધન, મકાન, પરિજન એ કોઈ જીવને રાગદ્વેષ કરાવે છે?
ત્યારે ઉત્તરમાં–
ગુરુ કહે છહોં દ્રવ્ય અપને અપને રૂપ,
સબનિકો સદા અસહાઈ પરિણમન હૈ;
કોઉ દરવ કાહૂકો ન પ્રેરક કદાચિ તાતેં,
રાગ–દોષ–મોહ વૃથા મદિરા અચૌન હૈ. ૬૧
ભાઈ, કોઈ પરદ્રવ્ય તને વિકાર નથી કરાવતું; તારો મિથ્યાત્વરૂપ મોહભાવ જ
રાગદ્વેષનું મૂળ કારણ છે.
આ શુદ્ધઆત્મતત્ત્વ સ્વભાવથી તો જ્ઞાન–આનંદ–સુખ વગેરે ગુણોથી ભરપૂર છે,
અશુદ્ધતાની ઉત્પત્તિ તેના સ્વભાવમાંથી નથી થતી.–તો પર્યાયમાં અશુદ્ધતા થાય છે તે કેમ થાય
છે? તેની આ વાત છે. તે અશુદ્ધતાપણે જીવ પોતે પોતાની પર્યાયમાં અશુદ્ધરૂપ પરિણમવાની
શક્તિથી જ પરિણમ્યો છે; પોતે પોતાના શુદ્ધસ્વભાવના અનુભવરૂપ ન પરિણમતાં મોહરૂપ
પરિણમ્યો છે, કોઈ બીજાએ તેને પરિણમાવ્યો નથી. જે જીવરાશિ એટલે કે જે કોઈ જીવસમૂહ
એમ માને છે કે મને પરદ્રવ્ય અશુદ્ધતા કરાવે છે, તે જીવરાશિ મિથ્યાદ્રષ્ટિ અનંત–સંસારી છે.
અનંત સંસારી કેમ કહ્યો?–કેમકે જ્યાં સુધી પરદ્રવ્ય અશુદ્ધતા કરાવે છે એમ માને છે ત્યાં
સુધી તે સંસારમાં જ રખડે છે; પરદ્રવ્ય તો જગતમાં અંનતકાળ રહેવાનાં છે. હવે જો પરદ્રવ્ય
વિકાર કરાવે તો તો અનંતકાળ સુધી વિકાર થયા જ કરે; વિકારથી છૂટવાનો અવસર જ ન
આવે. માટે પરદ્રવ્યથી પોતાને અશુદ્ધતા થવાનું જે માને તેને અશુદ્ધતા અનંતકાળે પણ ન મટે,
એટલે સંસાર તેને મટે નહિ. એ ઊંધી માન્યતા છોડે ત્યારે જ અશુદ્ધતા છૂટશે ને ત્યારે જ
સંસારનો છેડો આવશે. માટે કરુણા કરીને સંતો સમજાવે છે કે ભાઈ, તારી ભૂલ તેં કરી છે;
પરદ્રવ્યમાં એવી શક્તિ નથી કે તને દોષ કરે. ને તારું એવું સ્વરૂપ નથી કે પરથી તારામાં દોષ