: ૧૬ : આત્મધર્મ : માહ : ૨૪૯૨
છૂટવાનો ઉપાય બતાવીએ છીએ–તે લક્ષમાં લે. મારી અવસ્થામાં અશુદ્ધતા મેં મારી જ ભૂલથી
કરેલી છે, તે ભૂલ ક્ષણિક છે, ને મારો શુદ્ધસ્વભાવ ત્રિકાળ છે,–એમ શુદ્ધસ્વભાવને લક્ષમાં
લેતાં પર્યાયની ક્ષણિક ભૂલ ટળે છે, ને સ્વભાવના આશ્રયે શુદ્ધતા થાય છે.
ભાઈ, તારે ભૂલ ટાળીને સારો થવું છે ને?–હા; તો સારો એટલે કે શુદ્ધ એવો તારો
સ્વભાવ છે, તેને તું લક્ષ માં લે, તો સ્વભાવના આશ્રયે સારાપણું એટલે કે શુદ્ધપણું થશે.
અજ્ઞાની પોતાના શુદ્ધસ્વભાવનો તો અજાણ છે ને પર્યાયમાં જે અશુદ્ધતા થવાની
શક્તિ છે તેનો પણ તે અજાણ છે. અશુદ્ધતાની શક્તિ પોતાની પર્યાયની છે, તેને બદલે પર
સંયોગ અશુદ્ધતા કરાવે છે–એમ અજ્ઞાની માને છે. ‘પર્યાયની શક્તિ’ એટલે પર્યાયની તે
સમયની યોગ્યતા; પર્યાયમાં અશુદ્ધતાની શક્તિ કીધી તેથી કાંઈ તે અશુદ્ધતા જીવનો કાયમી
સ્વભાવ થઈ ન જાય, કેમકે પર્યાય પોતે એક સમયની છે. હવે અહીં એ બતાવવું છે કે
પોતાની પર્યાયની એક સમયની અશુદ્ધ તાકાતને પણ જે નથી જાણતો તે ત્રિકાળી સ્વભાવની
શુદ્ધતાના સામર્થ્યને કયાંથી જાણશે? એને નથી દ્રવ્યની ખબર, નથી પર્યાયની ખબર, કે નથી
પરની ખબર; પરદ્રવ્ય બિચારું એના ભાવમાં પરિણમી રહ્યું છે, તે આ જીવને જરા પણ
વિકાર નથી કરાવતું, છતાં તેના ઉપર અજ્ઞાની કલંક નાખે છે કે તેં મારામાં અશુદ્ધતા કરી.–એ
અજ્ઞાનીનો મોટો અપરાધ છે. શાસ્ત્રભણતરમાંથી જે સ્વાશ્રયનો આશય કાઢવો જોઈએ તે
અજ્ઞાનીને આવડતું નથી, ને પોતાની ઊંધી દ્રષ્ટિથી શાસ્ત્રના આશય પણ ઊંધા જ સમજે છે.
ભાઈ, મારા દોષ મેં કર્યા છે–એમ સમજ તો તને તે દોષ ટાળવાની ખટક રહેશે. પણ
દોષ પરદ્રવ્ય જ કરાવે છે એમ માનીશ તો તે ટાળવાની દરકાર કયાંથી રહેશે? પરદ્રવ્ય જ તને
દોષ કરાવશે–તો તારામાં કાંઈ પુરુષાર્થ છે કે નહિ? વિકારથી બચવાનો ને સમ્યગ્દર્શનાદિ
શુદ્ધભાવ કરવાનો કોઈ પુરુષાર્થ તારામાં છે કે નહિ? ઊંધાઈ કે સવળાઈ, અશુદ્ધતા કે શુદ્ધતા,
એ બંને મારા જ પુરુષાર્થનું કામ છે–એમ જે સમજે તે સ્વપુરુષાર્થ દ્વારા અશુદ્ધતા ટાળીને
શુદ્ધતા કરશે. પણ પોતાના પુરુષાર્થને જ જે નહિ સ્વીકારે તેને અશુદ્ધતા ટાળીને શુદ્ધતાનો
અવસર કયાંથી આવશે? અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ સંયોગના ઢગલા આત્માને ડગાવી શકતા નથી,
અનુકૂળતાના ઢગલા આત્માને શુદ્ધતામાં કાંઈ મદદ કરે કે કાંઈ રાગ કરાવે–એમ નથી; તેમજ
પ્રતિકૂળતાના ઢગલા આત્માને શુદ્ધતાથી ડગાવી દ્યે કે કાંઈ દ્વેષ કરાવે એમ નથી; અશુદ્ધતામાં
કે શુદ્ધતામાં આત્મા સ્વતંત્ર છે.
ભાઈ, જો તારી શુદ્ધતાની તૈયારી હોય તો જગતમાં સર્વજ્ઞો ને સંતો હાજર જ છે.
તૈયારીવાળા પાત્ર જીવને જ્ઞાની–ધર્માત્માનો યોગ મળી જ જાય છે. જ્ઞાની ન મળ્યા માટે
રખડયો–એનો અર્થ એમ છે કે પોતે પાત્રતા ન કરી માટે રખડયો; પોતાની પાત્રતા વગર
જ્ઞાનીની પણ સાચી ઓળખાણ થતી નથી. જીવની પોતાની પાત્રતા વગર જ્ઞાની પણ એને શું
કરે? માટે આચાર્યદેવ કહે છે કે હે જીવ! તારા ભાવમાં તું તારી સ્વતંત્રતા જાણ. ને સ્વભાવ
તરફનો સમ્યક્ પ્રયત્ન કર તો તારી અશુદ્ધતા ટળ્યા વગર રહે નહિ.