મોક્ષનું થવું–એ વ્યવહાર વિષયમાં છે. પણ ધુ્રવસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જોતાં આત્મા બંધ–
મોક્ષને કરતો નથી, એકરૂપ છે તેમાં બંધ–મોક્ષનું બેપણું નથી. એકરૂપતત્ત્વમાં બંધ ને
મોક્ષ એવા બે પ્રકાર શા? ધુ્રવદ્રષ્ટિ કરતાં પર્યાયમાં બંધ ટળે છે ને મોક્ષ થાય છે–એ તો
ખરું, પણ તે ધુ્રવદ્રષ્ટિ જે શાશ્વતવસ્તુને દેખે છે તે વસ્તુમાં બંધ–મોક્ષના ભેદ નથી.
ઉપદેશ કેમ આપો છો?
બંધન પણ કાયમી જ રહે. ધુ્રવદ્રષ્ટિથી જો બંધન હોય તો બંધન પણ ધુ્રવ જ રહે, ને
આત્મા હંમેશા બંધાયેલો જ રહે,–પણ એમ નથી. બંધનનો છેદ થઈને મોક્ષદશા પ્રગટે છે,
માટે બંધન ક્ષણિક છે, તે ધુ્રવવસ્તુમાં નથી. અને ધુ્રવવસ્તુ બંધાયેલી નથી, માટે
ધુ્રવવસ્તુની અપેક્ષાએ બંધ–મોક્ષ નથી. ધુ્રવવસ્તુમાં બંધન કહેવું તે તેનો અનાદર કરવા
જેવું છે. અને ધુ્રવવસ્તુમાં બંધન નથી તો તેને મોક્ષ થવાનું કહેવું તે પણ બની શકતું
નથી.
છૂટયો–તો તે તેનું અપમાન કરવા જેવું છે. તેમ પર્યાયદ્રષ્ટિથી આત્માને પર્યાયમાં બંધન
હતું ને પર્યાયમાં મોક્ષ થયો–એ વાત બરાબર છે, પણ જે વસ્તુસ્વભાવમાં કદી બંધન છે
જ નહિ તે વસ્તુસ્વભાવને ‘મોક્ષ’ કેમ કહેવો? ભાઈ, આવો તારો જે પરમ એકરૂપ
સ્વભાવ તેને સ્વાનુભૂતિગમ્ય કરતાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે. શુદ્ધસ્વભાવની અનુભૂતિથી
પર્યાયમાં બંધનો નાશ ને મોક્ષની ઉત્પત્તિ થાય છે.