જ્ઞેય–જ્ઞાયકપણું છે. આવા જ્ઞાયકસ્વભાવી આત્માને ઓળખતાં, પર સાથેની એકતાબુદ્ધિ
તૂટીને વીતરાગતા થાય છે ને સર્વજ્ઞતા ખીલી જાય છે; ત્યાં આત્મા સંપૂર્ણ જ્ઞાતા થાય છે
ને સર્વ પદાર્થો તેના જ્ઞાનમાં જ્ઞેય થાય છે.
જ છે, પરંતુ બીજા સ્વસ્વામી–લક્ષણાદિ સંબંધો નથી; તેથી મારે કોઈ પ્રત્યે મમત્વ નથી,
સર્વત્ર નિર્મમત્વ જ છે”
બીજો કોઈ સંબંધ માને તે જીવને શુદ્ધાત્મામાં પ્રવૃત્તિ થતી નથી એટલે વીતરાગતા કે
મોક્ષમાર્ગ થતો નથી. જેને પર સાથે ફક્ત જ્ઞેયજ્ઞાયક સંબંધ જ છે, એવા જ્ઞાયકસ્વભાવી
આત્માનો જે નિર્ણય કરે છે તે જીવ તેમાં પ્રવૃત્તિ વડે મોહને ઉખેડી નાંખીને કેવળજ્ઞાની
સર્વજ્ઞ થાય છે.
જણાયું છે તેવું જ પદાર્થનું પરિણમન થાય છે, ને જેવું પદાર્થનું ત્રણકાળનું
પરિણમન છે તેવું જ સર્વજ્ઞજ્ઞાનમાં જણાય છે; એકબીજાથી વિરુદ્ધતા નથી.
કેવળજ્ઞાનમાં જણાય કંઈક ને પદાર્થો પરિણમે બીજી રીતે–એમ બને તો તો
કેવળજ્ઞાન ખોટું પડે!–અને પદાર્થો પરિણમે એક રીતે ને જ્ઞાન તેને જાણે બીજી
રીતે–તોપણ જ્ઞાન ખોટું પડે; એમ થતાં તેને પદાર્થો સાથે જ્ઞેય–જ્ઞાયકપણું પણ
ક્યાં રહ્યું? માટે સ્વતંત્રતા હોવા છતાં એવું જ્ઞેય–જ્ઞાયકપણું છે કે જેવું જ્ઞેયોમાં
પરિણમન છે જ્ઞાનમાં તેવું જ જણાય છે, અને જ્ઞાન જેવું જાણે છે જ્ઞેયોમાં તેવું જ
પરિણમન થાય છે, અન્યથા થતું નથી. આવા જ્ઞાન–જ્ઞેયસ્વભાવનો નિર્ણય તે
વીતરાગતાનું કારણ છે.