: પ્ર. શ્રાવણ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : ૭ :
હોય છે. ભલે ચારિત્રદશારૂપ વિશેષ મોક્ષમાર્ગ હજી એને નથી પણ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન
તથા સ્વરૂપાચરણરૂપ થોડોક મોક્ષમાર્ગ તો તેને વર્તે છે. ને ગૃહસ્થપણામાંય ધ્યાનના
પ્રયોગવડે કોઈવાર રાગથી ઉપયોગને જુદો પાડીને નિર્વિકલ્પ આનંદને અનુભવે છે.
મોક્ષમાર્ગનો મોટો ભાગ મુનિવરો પાસે છે, એટલે કે ચારિત્રદશા સહિત ઘણો
મોક્ષમાર્ગ મુનિને પ્રગટ્યો છે, ને ગૃહસ્થધર્માત્મા પાસે મોક્ષમાર્ગનો નાનો ભાગ છે.
ભલે નાનો ભાગ, પણ તેની જાત તો મુનિરાજના મોક્ષમાર્ગ જેવી જ છે. શ્રાવકધર્મીને
પણ મોક્ષમાર્ગનો અંશ હોય છે.
કોઈ કહે કે મોક્ષમાર્ગ મુનિને જ હોય ને ગૃહસ્થ શ્રાવકને મોક્ષમાર્ગ જરાપણ ન
હોય,–તો તેને ખરેખર મોક્ષમાર્ગના સ્વરૂપની ખબર નથી ને શ્રાવકધર્માત્માની દશાની
પણ તેને ખબર નથી. અવ્રતી ગૃહસ્થને પણ મોક્ષમાર્ગનો અંશ વર્તે છે.–તે પણ ક્્યારેક
ઉપયોગને અંતરમાં એકાગ્ર કરીને નિર્વિકલ્પ સ્વાનુભવના મહા આનંદને વેદી લ્યે છે.
મુનિને તો ચૈતન્યસ્વરૂપમાં ઘણી લીનતા છે. મુનિ મોટા મોક્ષમાર્ગી છે ને ગૃહસ્થી–
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ નાનો મોક્ષમાર્ગી છે.–પણ મોક્ષમાર્ગ તો બંનેને છે; બંને મોક્ષના સાધક છે.
પોતાના શુદ્ધ આત્માની પરમ કિંમત ભાસે તો તેમાં ઉપાદેયબુદ્ધિ થાય, તેની
સન્મુખ પરિણતિ થાય, ને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે પણ તે માટે પહેલાં જ્ઞાનીના સત્સમાગમે
તેની તીવ્ર જિજ્ઞાસા જાગવી જોઈએ. એને રાગનો રસ ઊડી જાય ને શુદ્ધાત્માનો રસ
ઘણો વધી જાય.
પછી અંતર્મુખ પરિણામમાં શુદ્ધાત્માને સાક્ષાત્ ઉપાદેય કરતાં પરમ આનંદસહિત
મોક્ષમાર્ગ ખૂલી જાય છે. આ મોક્ષમાર્ગના દરવાજા ખોલવાની રીત સન્તોએ મને
બતાવી; તેમને નમસ્કાર હો.
સં તો ની વા ણી
ટૂં કી ને ટચ
જીવ જુદો, પુદ્ગલ જુદું,
એ જ તત્ત્વનો સાર;
બીજું વર્ણન જેટલું,
તે આનો વિસ્તાર.