: ૬ : આત્મધર્મ : પ્ર. શ્રાવણ : ૨૪૯૨
બીજો કોઈ મોક્ષમાર્ગ જરા પણ નથી; શુભરાગમાં મોક્ષનું કારણપણું જરા પણ નથી.
અરે, રાગ તો બાહ્યભાવ છે, તેના વડે અંદરના અનુભવમાં કેમ જવાય? બહારનો ભાવ
અંદરના ભાવનું કારણ કેમ થાય? –જરા પણ ન થાય. આવી શ્રદ્ધા તો પહેલાં કર.
આવી સાચા મોક્ષમાર્ગની શ્રદ્ધા પણ ન કરે ને રાગને મોક્ષમાર્ગ માને, રાગ જરાક પણ
મોક્ષનું કારણ થશે એમ માને, –તો તે જીવ આત્મદર્શનને જાણતો નથી, ભગવાને કહેલા
સાચા મોક્ષમાર્ગને જાણતો નથી, કે સન્ત–ગુરુઓનાં આદેશને માનતો નથી. સર્વજ્ઞો અને
સન્તોનો આદેશ તો એમ છે કે હે જીવ! સ્વાશ્રિત સમ્યગ્દર્શનાદિને જ તું મોક્ષનું કારણ
જાણ, ને પરસન્મુખ કોઈ ભાવને મોક્ષનું કારણ તું જરા પણ ન માન.
અરે, અંતરમાં પૂર્ણ આનંદનો ભંડાર તું, –તેની સન્મુખ જોયે તારો મોક્ષમાર્ગ છે;
બીજાની સામે જોયે તારો મોક્ષમાર્ગ નથી. તારો મોક્ષ તારા સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
પરિણામથી જ છે, બીજા કોઈ વડે તારો મોક્ષ નથી. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર તે
સ્વસન્મુખપરિણામ છે. સ્વસન્મુખપરિણામ કોને થાય? કે જેને સ્વતત્ત્વનો ખરો મહિમા
ને પરમ રસ આવે તેને; સ્વવસ્તુની કિંમત ચૂકીને જે જીવ પર વસ્તુની કિંમત અધિક
કરે છે તેના પરિણામ પરસન્મુખ જ રહે છે; સ્વની ઉત્કૃષ્ટ કિંમત (મહિમા) ભાસે તો
પરિણામ સ્વસન્મુખ થાય, ને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે. આ રીતે સ્વસન્મુખતા વડે મોક્ષમાર્ગના
દરવાજા ખુલે છે.
* * *
ગૃહવાસમાં રહેલા સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ આત્મદર્શનથી મોક્ષમાર્ગના દરવાજા ખૂલી
ગયા છે; તેને શુદ્ધ સ્વતત્ત્વનું ઉપાદેયપણું, ને સમસ્ત પરભાવોનું હેયપણું, એ રીતે હેય–
ઉપાદેય તત્ત્વનું જ્ઞાન વર્તે છે, ને તે જ્ઞાનના બળે તે મોક્ષમાર્ગને સાધી રહ્યા છે. હજી
એને રાગ અને વિકલ્પો છે પણ તેને તે મોક્ષના સાધનપણે નથી સ્વીકારતા; તે રાગાદિ
ભાવોને પોતાના સ્વભાવથી દૂર રાખે છે. શ્રદ્ધામાં–જ્ઞાનમાં શુદ્ધસ્વભાવને નજીક રાખ્યો
છે, ને રાગાદિ પરભાવોને દૂર રાખ્યા છે–જુદા રાખ્યા છે. આવા શ્રદ્ધા–જ્ઞાનસહિત શુદ્ધ
આત્માનું ઉપાદેયપણું ધર્માત્માને ગૃહસ્થપણામાં પણ હોય છે. ઉપયોગ અંદરમાં મુકતાં
આનંદમય થઈ જાય છે. રાગ વખતેય વીતરાગી સમાધિની એક ધારા તેને સાથે જ વર્તે છે.
ધર્મીને શુદ્ધાત્મા નજીક છે, તેમાંથી મોક્ષમાર્ગ આવે છે, ને રાગાદિ તો સ્વભાવથી
દૂર છે, તે દૂરમાંથી કાંઈ મોક્ષમાર્ગ નથી આવતો. શુદ્ધાત્મા વસ્તુ તો પોતે જ છે; હું પોતે
જ પરમ આનંદનું રત્ન છું.–આવી સ્વસંવેદન–પ્રતીતિ ગૃહસ્થી ધર્માત્માને પણ હોય છે.
એને શ્રદ્ધામાં સમીપતા કોની? કે શુદ્ધસ્વભાવની સમીપતા છે, ને રાગાદિ પરભાવો દૂર
છે. ‘આ જ હું’ એવી શુદ્ધતાનું ઉપાદેયપણું છે, ને રાગાદિમાં તન્મયબુદ્ધિ નહિ–તે જ તેનું
હેયપણું છે. ગૃહસ્થને પણ આવા હેય–ઉપાદેયના જ્ઞાનના બળે મોક્ષમાર્ગ