: પ્ર. શ્રાવણ : ૨૪૯૨ આત્મધર્મ : પ :
સમ્યક્પણે દર્શન–શ્રદ્ધાન–અનુભવન તે જ મોક્ષનું કારણ છે; તે જ શ્રેષ્ઠ છે; એ
સિવાય બીજું કાંઈ શ્રેષ્ઠ નથી કે બીજું કાંઈ મોક્ષનું કારણ નથી.–આમ તું નિશ્ચયથી
ચોક્કસ જાણ.
જ્યાં મનની પહોંચ નથી, વચનની જ્યાં ગતિ નથી ને કાયાની જ્યાં ચેષ્ટા નથી,
વિકલ્પનો જ્યાં પ્રવેશ નથી–એવું જે આત્મદર્શન એટલે કે શુદ્ધાત્માની પ્રતીત તે
નિશ્ચયથી મોક્ષનું કારણ છે. આત્મદર્શન કહેતાં અભેદ આત્માના અનુભવરૂપ
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર ત્રણે તેમાં સમાઈ જાય છે; તે જ શ્રેષ્ઠ છે ને તે જ મોક્ષમાર્ગ
છે. આ સિવાય બીજું કાંઈ શ્રેષ્ઠ ન જાણ, બીજો કોઈ મોક્ષમાર્ગ ન માન.
દેહ–મન–વાણીની ક્રિયાનો જેમાં પ્રવેશ નથી, મનના વિકલ્પોથી જે ગમ્ય નથી
એવું જે શુદ્ધઆત્મતત્ત્વ, તેનું દર્શન–તેનું જ્ઞાન–તેની અનુભૂતિ એ જ એક શ્રેષ્ઠ–ઉત્તમ
મોક્ષકારણ છે. વચ્ચે બીજા વિકલ્પો હોય પણ તે મોક્ષનું કારણ નથી, તે શ્રેષ્ઠ નથી.
રત્નત્રયની આરાધનાથી મોક્ષમાર્ગમાં વર્તતા વીતરાગી સન્ત જગતને કહે છે કે
હે જીવો! જગતમાં શુદ્ધાત્માનું દર્શન તે જ એક શ્રેષ્ઠ છે, ને તેના વડે જ મોક્ષમાર્ગ સધાય
છે; એના વગર કદી મોક્ષમાર્ગ સાધી શકાતો નથી. આત્મદર્શનથી અન્ય એવા કોઈ પણ
ભેદ–ભંગ–વ્યવહારના પરાશ્રિત ભાવને મોક્ષમાર્ગ માનવો નહિ. સ્વાશ્રિત ભાવરૂપ
આત્મદર્શન (જેમાં દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર ત્રણે સમાય છે) –તેને જ ખરેખર મોક્ષમાર્ગ
જાણવો. –બીજાને મોક્ષમાર્ગ જરા પણ ન માનવો.
અરે, ગુણ–ગુણીના ભેદના વિચાર વડે પણ જેની પ્રાપ્તિ નથી એવું આત્મદર્શન,
અંતર્મુખ અનુભવવડે થાય છે, ને મોક્ષમાર્ગ તે અનુભવમાં સમાઈ જાય છે. પોતાના
સહજ–આનંદસ્વભાવની સન્મુખ થઈને જ્યાં નિર્વિકલ્પ અનુભવ સહિત સમ્યગ્દર્શન થયું
ત્યાં મોક્ષમાર્ગના દરવાજા ખુલ્યા. અતીન્દ્રિય આનંદસહિત આવું આત્મદર્શન જેને થયું
તેને જગત પ્રત્યે સહજ વૈરાગ્ય પરિણામ હોય છે. પરથી પરાઙ્મુખ ને સ્વભાવની
સન્મુખ એવા જે નિર્મળ પરિણામ તે જ એક મોક્ષનું કારણ છે.
સીમંધર ભગવાન વગેરે સર્વે તીર્થંકર ભગવંતો આવા મોક્ષમાર્ગને સાધીને
સર્વજ્ઞ પરમાત્મા થયા છે; અનંત સિદ્ધભગવંતોએ આવા મોક્ષમાર્ગને સાધીને સિદ્ધપદ
પ્રાપ્ત કર્યું છે; ગણધરાદિ સન્તો આવા જ મોક્ષમાર્ગને સાધી રહ્યા છે. ને તે તીર્થંકરોએ
તથા ગણધરાદિ સન્તોએ આવો જ એક મોક્ષમાર્ગ બતાવ્યો છે, આ સિવાય બીજું કાંઈ
પણ મોક્ષનું સત્ય કારણ જરાય નથી.
વ્યવહારના રાગમાં મોક્ષમાર્ગ જરાક તો હશે ને?–તો કહે છે કે ના; ‘અન્ય ન
કિંચિત્ માન’ –આ જે સ્વાશ્રિત આત્મદર્શનમય વીતરાગભાવરૂપ મોક્ષમાર્ગ, તેનાથી