: ૧૦ : આત્મધર્મ : પ્ર. શ્રાવણ : ૨૪૯૨
(૨૬૬) જ્ઞાન, કેવળીનું ને સાધકનું જેમ અન્ય એવા રાગદ્વેષને જાણતાં ભગવાન
કેવળીનું જ્ઞાન તે રાગદ્વેષમય થતું નથી; તેમ પોતાથી અન્ય એવા રાગદ્વેષને જાણતું સાધક
જ્ઞાનીનું જ્ઞાન પણ તે રાગદ્વેષમય થતું નથી. એટલે સમ્યગ્જ્ઞાન તે કેવળજ્ઞાનની જાતનું જ છે;
કેવળજ્ઞાનની જેમ સાધકનું સમ્યગ્જ્ઞાન પણ રાગદ્વેષ વગરનું જ છે. આવા જ્ઞાનને ઓળખતાં
જ્ઞાનીને ઓળખી શકાય.
(૨૬૭) આત્માની શક્તિ ને શબ્દોની શક્તિ આત્માની શક્તિ સ્વ–પરને જાણવાની
છે, પરંતુ સ્વ–પરની કથા કહેવાની તાકાત આત્મામાં નથી.
શબ્દોમાં સ્વ–પરની કથા કહેવાની તાકાત છે, પરંતુ સ્વ–પરને જાણવાની શક્તિ નથી.
જે જાણનાર છે તે બોલનાર નથી.
જે બોલનાર છે તે જાણનાર નથી.
જ્ઞાન અને વાણી બંનેનાં કાર્ય ભિન્ન ભિન્ન છે;
બંનેના કર્તા પણ ભિન્ન ભિન્ન છે;
એક ચેતન છે, બીજું જડ છે.
(૨૬૮) અંશ અને અંશીની એક જાત જેમ જ્ઞાનસ્વભાવ સદા મુક્ત છે તેમ તેનો
વ્યક્ત જ્ઞાનાંશ પણ મુક્ત જ છે; જેમ સ્વભાવમાં રાગ એકમેક નથી તેમ વ્યક્તજ્ઞાનાંશમાં પણ
રાગ એકમેક નથી.
અંશ ને અંશીની એક જાત છે.
જ્ઞાનાંશ છે તે સ્વભાવ સાથે સંબંધ વગર કદી ન હોઈ શકે.
જ્ઞાનાંશ છે તે વિકાર સાથે સંબંધ વગરનો પણ હોય છે.
માટે હે જીવ! જેના વગર તારો જ્ઞાનાંશ કદી નથી હોતો એવા તારા સ્વભાવપણે તું
તને દેખ. અને જેના વગર તારો જ્ઞાનાંશ હોય છે એવા પરભાવોને તારા સ્વરૂપે ન દેખ. તેની
વિદ્યમાનતા વખતે પણ તારું વિદ્યમાનપણું તેનાથી જુદું જ છે.
(૨૬૯) જેવો આનંદ પરમાત્માનો, તેવો આનંદ ધર્માત્માનો જેમ પરમાત્માનો
આનન્દ પરની અપેક્ષા વગરનો છે, તેમ ધર્માત્માનો આનન્દ પણ પરની અપેક્ષા વગરનો છે.
બંનેના આનંદની જાત એક છે. બંનેનો આનંદ આત્માના સ્વભાવમાંથી પ્રગટેલો છે.
(૨૭૦) પોતે પોતાને ધ્યાવતાં અહા, આનંદસ્વભાવી હું, મારા જેવો સુખી કોણ–કે
જેને સુખ માટે બહારના કોઈ સાધનની જરૂર ન પડે? બહારના સાધન વગર પોતે પોતાથી
જ પોતામાં અતીન્દ્રિય સુખને અનુભવું–એવી મારી તાકાત છે સુખનું ધામ હું જ છું. સુખ માટે
બહાર ક્્યાંય મારે જોવાપણું નથી.–આવા નિર્ણયથી ધર્મી જીવ સ્વસન્મુખ થઈને ઈષ્ટને ધ્યાવે
છે. જેમ વહાલી માતાને ધાવી ધાવીને બાળક પુષ્ટ થાય તેમ ધર્મીનો વહાલો–ઈષ્ટ જે આત્મા
તેને ધ્યાવી–ધ્યાવીને તે પોતાના જ્ઞાનઆનંદને પુષ્ટ કરે છે. પોતે પોતાને જ ધ્યાવતાં પરમ
આનંદ અનુભવાય છે.