: ૮ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૨
અંતરમાં સુંદર બોધતરંગ ઊછળે છે. જુઓ, આ આત્મા સમજ્યાની નિશાની! બહારના
ઉઘાડની સાથે સંબંધ નથી, અંદરનું કાર્ય અંદરમાં થાય છે. આત્મા સમજવા માટે જ્ઞાની
સામે ટગટગ જોતો હતો, તેણે જ્ઞાનને અંતરમાં એકાગ્ર કર્યું કે તુરત જ અંતરમાં
આનંદની ઉત્પત્તિ થઈ; તુરત જ ઉપદેશ પરિણમી ગયો, તે અનુસાર અંદરમાં અનુભવ
પ્રગટ ક્્યો; એ રીતે અધિગમજ સમ્યક્ત્વની વાત આચાર્યદેવે લીધી છે. સમજનારને
ઊંડી ધગશ છે એટલે જાણે ઉપદેશ દેનારની હાજરીમાં જ અનુભવ કરી લ્યે છે એવી
શૈલિ છે. જેવી વાત કાને પડી કે તુરત જ અંદર પરિણમી ગઈ. જેવું ગુરુએ સંભળાવ્યું
તેવું સમજીને શિષ્યે અનુભવ્યું. ત્યાં અંદર નિર્વિકલ્પ આનંદસહિત સુંદર મનોહર
જ્ઞાનતરંગ ઊછળે છે. ‘અનુભવ થતાં આત્મામાં અતીન્દ્રિય સુખનો સાગર ઊછળ્યો!’
અનંતકાળમાં નહિ મળેલો એવો આનંદ ને ઉલ્લાસ એને સ્વસંવેદનમાં થાય છે.
લક્ષને ભેદ ઉપરથી ખસેડીને જ્યાં અંદર અભેદ આત્મામાં આવ્યો ત્યાં સુંદર
‘જ્ઞાનચેતના’ જાગી, સાથે આનંદનો અનુભવ થયો, ‘ચૈતન્યના આ.....આત્મા આ....હું
આવો....મારો સ્વાદ આ.....’ એમ વિકલ્પ વગરનો આત્માનો સાક્ષાત્કાર કર્યો ત્યારે
આત્મા શબ્દને અર્થ સુંદર રીતે–સાચી રીતે સમજ્યો. અને આ જે આનંદ અને જ્ઞાનનું
વેદન થયું તે જ હું છું–એમ પોતે પોતાને બરાબર ઓળખ્યો. બોલતાં ને બીજાને
સમજાવતાં આવડે કે ન આવડે તેની સાથે સંબંધ નથી, અંદર આત્મામાં એકાગ્ર થયો ને
આનંદના અનુભવ સહિત સમ્યગ્જ્ઞાનના કિરણ ફૂટયા ત્યારે જ સમજ્યો એમ કહ્યું.
આવી દશા વગર શાસ્ત્રના ભણતરથી કદાચિત ‘આત્મા’ ની વાત કરે તોપણ તે
આત્મા’ ના ભાવને સમજ્યો છે એમ કહેતા નથી. અહીં તો વાચ્ય–વાચકના અપૂર્વ
મેળની વાત છે. ‘આત્મા’ એવો વાચક શબ્દ કહેનાર જ્ઞાનીના આશયમાં જેવું વાચ્ય હતું
તેવું વાચ્ય પોતે અંતર્મુખ થઈને પકડી લીધું, ત્યારે ‘આત્મા’ શબ્દનો અર્થ સમજ્યો–એ
સમજ્યાની નિશાની શું? તો કહેે છે કે તરત જ એના અંતરમાં અત્યંત આનંદસહિત
સુંદર બોધતરંગ ઊછળ્યા, તે આત્માને સમજ્યાની નિશાની છે.
અહા, કુંદકુંદાચાર્યદેવની શૈલી જ કોઈ અલૌકિક છે. ધોધમાર દિવ્યધ્વનિ જેવા
તેમનાં વચનો છે. તેઓ કહે છે કે અમે અમારા અને શ્રોતાના આત્મામાં સિદ્ધપણું
સ્થાપીને શરૂઆત કરીએ છીએ; આવું માંગળિક કરીને સિદ્ધને સાથે રાખીને
સાધકભાવમાં ઊપડ્યા, તે હવે સિદ્ધપદ સુધી વચ્ચે ક્યાંય અટકવાના નથી.
શ્રોતાની શ્રવણમાં અપૂર્વતા
જુઓ તો ખરા, શ્રોતા પણ કેવો લીધો છે! કે આત્માનો ખપી છે. એકલા
આત્માનો ખપી છે. આચાર્યદેવે ઉપદેશમાં જે કહ્યું તે તુરત જ સુંદર રીતે સમજી જાય છે.
“જ્ઞાન તે આત્મા–એમ કહીને શ્રીગુરુ મને જે બતાવવા માગે છે તે આ” એમ અંતરમાં
વાચ્ય તરફ વળીને જ્યારે સ્વસંવેદન કર્યું ત્યારે સુંદર બોધતરંગ ઊછળ્યા એટલે રાગથી