: આસો : ૨૪૯૨ આત્મ ધર્મ : ૧૧ :
ભૂતાર્થ’ છે એટલે શુદ્ધનયવડે આવા શુદ્ધાત્માનો અનુભવ કરવાયોગ્ય છે. આવા શુદ્ધાત્માના
અનુભવમાં કોઈ સંકલ્પ–વિકલ્પ નથી. શુદ્ધઆત્મામાં તો સંકલ્પ–વિકલ્પ નથી, ને તેનો
અનુભવ કરનારી પર્યાયમાં પણ સંકલ્પ–વિકલ્પ નથી. આવો અનુભવ થયો ત્યારે દ્રવ્યનું
ભાન થયું. આવો શુદ્ધઅનુભવ તે કર્મનો ક્ષયકરણશીલ છે, રાગાદિનો પણ ક્ષય કરનારો છે.
શરીરાદિ નોકર્મ, મોહનીયાદિ દ્રવ્યકર્મ કે રાગાદિ ભાવકર્મ એ ત્રણેથી ભિન્ન શુદ્ધાત્મઅનુભૂતિ
છે. અનંત ગુણોથી પૂર્ણ ભરેલો એવો આત્મસ્વભાવ તે અનુભૂતિમાં પ્રગટ થાય છે. તેમાં કોઈ
ભેદ નથી, વિકલ્પ નથી. આવી અનુભૂતિમાં જ સુખ છે. બીજે ક્યાંય સુખ નથી. સમ્યગ્દર્શન
પણ આવી અનુભૂતિથી જ પ્રગટે છે, ને સમ્યગ્જ્ઞાન પણ આવી અનુભૂતિથી જ પ્રગટે છે. એ
વાત ૧૪મી ગાથામાં આચાર્યભગવાન અલૌકિક રીતે સમજાવે છે–
અબદ્ધસ્પૃષ્ટ, અનન્ય ને જે નિયત દેખે આત્મને,
અવિશેષ, અણસંયુક્ત, તેને શુદ્ધનય તું જાણજે.
શુદ્ધનય કેવા આત્માને દેખે છે? કેવા આત્માની અનુભૂતિથી સમ્યગ્દર્શન થાય
છે? તે અહીં બતાવે છે. અબદ્ધ અને અસ્પૃષ્ટ એટલે કર્મથી બંધાયેલો નહિ ને કર્મથી
સ્પર્શાયેલો નહિ; પર્યાયોના અનેક આકારરૂપ જે અન્ય–અન્ય પણું તેનાથી રહિત એવો
અનન્ય એક ચૈતન્ય આકારરૂપ; વધતી–ઘટતી અવસ્થારૂપ જે અનિયતપણું, તેનાથી
રહિત નિત્યસ્થિર ચૈતન્યસ્વભાવમાં નિયત એકાકાર; વિશેષો એટલે ગુણના ભેદો
તેનાથી રહિત અવિશેષ, તથા પરના સંપર્કથી થતું જે દુઃખ તેનાથી રહિત એકાન્ત
બોધબીજસ્વભાવરૂપ એવો અસંયુક્ત, આવા વિશેષણોસ્વરૂપ જે આત્મા, તેનો અનુભવ
શુદ્ધનયવડે થાય છે, શુદ્ધાત્માની અનુભૂતિ કહો, શુદ્ધનય કહો કે આત્મા કહો બધું અભેદ
છે. પર્યાયવડે અનુભવ કર્યો ત્યારે આવો આત્મા પ્રકાશમાન થયો.
શુદ્ધ આત્માને આ અબદ્ધ વગેરે પાંચ વિશેષણો કહ્યા તે પણ કાંઈ પાંચ ભેદ
બતાવવા માટે નથી; એકસાથે પાંચે ભાવોથી અભેદ આત્મા શુદ્ધપણે અનુભવમાં આવે
છે. પહેલાં અબદ્ધસ્પૃષ્ટ જાણે પછી અનન્યપણું જાણે–એમ કાંઈ ભેદ નથી, શુદ્ધનયના
અનુભવરૂપ આત્મામાં આ બધા વિશેષણો એકસાથે સમાઈ જાય છે. શુદ્ધનય અને તેના
વિષયરૂપ શુદ્ધઆત્મા બંનેને અભેદ કરીને વાત કરી છે; કેમકે શુદ્ધનયની અનુભૂતિમાં
કોઈ ભેદ ભાસતો નથી.
આ અનુભૂતિ શુદ્ધ જ્ઞાનચેતનારૂપ છે; કર્મચેતના કે કર્મફળચેતના તેનામાં નથી,
સાધકને તે હોય ભલે પણ અનુભૂતિથી તે બહાર છે. પહેલાં આવી ઉપયોગરૂપ
અનુભૂતિ થાય છે તે વખતે સમ્યગ્દર્શન થાય છે. પછી બહાર આવે ત્યારે પણ લબ્ધરૂપે
આવી અનુભૂતિ ધર્મીને વર્તે જ છે. ચોથા ગુણસ્થાનથી જ ધર્મીને શુદ્ધ જ્ઞાનચેતનાની
અનુભૂતિ શરૂ થઈ ગઈ છે. તે અનુભૂતિ આનંદચેતનારૂપ છે. આત્માની અનુભૂતિમાં
ઘણી ગંભીરતા છે. વ્યવહારની પર્યાય (રાગાદિ પર્યાય) તેમાં સમાતી નથી, તે તો