: આસો : ૨૪૯૨ આત્મ ધર્મ : ૩ :
અભિમાન થતું નથી, તેમજ પર્યાયમાં જ્ઞાનાદિનો કાંઈક વિશેષ ઉઘાડ હોય તેનું પણ
અભિમાન થતું નથી. પૂર્ણ સ્વભાવની ભાવનાવડે તે પૂર્ણતાને જ સાધવા માગે છે.
(૩) ઉત્તમ આર્જવ (સરળતા) ધર્મનું સ્વરૂપ
દશલક્ષણ ધર્મમાં ત્રીજો આર્જવધર્મ છે. આર્જવ એટલે સરળતા, રત્નત્રયધર્મની
આરાધનામાં તત્પર મુનિરાજ મનથી વચનથી કે કાયાથી વક્રતા કરતા નથી. પોતાના
દોષોને છુપાવતા નથી, સરળપણે દોષનું આલોચન કરીને છોડે છે, તેમને ઉત્તમ
આર્જવધર્મ હોય છે. તેઓ બાળક જેવા સરળ હોય છે.
અહીં એકલા મન–વચન–કાયાના લક્ષે સરળતા રાખે તેની વાત નથી, તે તો
શુભ કર્મના બંધનું કારણ છે. ને અહીં તો સંવરના કારણરૂપ આર્જવધર્મનું વર્ણન છે.
મન–વચન–કાયાની ક્રિયાઓથી પાર જે સહજ જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ, તેમાં માયાચાર વગેરે
વક્રતાનો અભાવ છે, એવા સ્વભાવની આરાધના વડે મિથ્યાત્વનો અભાવ તથા
વક્રપરિણામનો અભાવ તે ઉત્તમ સરળતા છે, તે સંવરધર્મ છે. જ્યાં નિર્માનતા હોય ત્યાં
જ આવી ઉત્તમ સરળતા હોઈ શકે. ગુરુ પાસે મારા દોષ પ્રગટ કરીશ તો મારું માન ઘટી
જશે–એમ જો માન હોય તો તે દોષ પ્રગટ કરવામાં સરળતા કરી શકે નહિ, તેને માન કે
માયાચાર થાય. અહો, મુનિવરો રત્નત્રયધર્મના આરાધક, તેમાં જરા પણ દોષ લાગી
જાય તો તે સહન થઈ શકે નહિ, તરત સરળપણે તે દોષ પ્રગટ કરીને તેને છેદી નાંખે છે
ને રત્નત્રયની શુદ્ધિ પ્રગટ કરે છે. એવા મુનિઓને ઉત્તમ સરળતા હોય છે. તેને
અનુસરીને જિજ્ઞાસુને પણ પોતાના પરિણામમાં સરળતા હોય.
(૪) ઉત્તમ શૌચધર્મનું સ્વરૂપ
દશલક્ષણધર્મમાં ચોથો ઉત્તમ શૌચધર્મ છે. શૌચ એટલે પવિત્રતા, અથવા
નિર્લોભતા; ચૈતન્યતત્ત્વના અતીન્દ્રિય આનંદના અનુભવ વડે લોભરહિત એવા નિર્મળ
પરિણામ થાય કે બાહ્યવિષયોની ચાહના ન રહે, સોનું હો કે તરણું હો, શત્રુ હો કે મિત્ર
હો, રસવાન આહાર હો કે નીરસ હો,–એમાં સમભાવ થાય, પરમ આનંદના
અનુભવરૂપ જળવડે તૃષ્ણારૂપ મલિનતાને ધોઈ નાંખે, અશુચી પરિણામને ધોઈને
શુચીરૂપ પરિણામ થાય તેનું નામ ઉત્તમ શૌચધર્મ છે. પરમાં સુખ માને તેને પરની
તૃષ્ણા ટળે નહિ ને સંતોષરૂપ શૌચ થાય નહિ. સ્વદ્રવ્યના આનંદમાં જેને તૃપ્તિ થઈ છે
તેને જ પરની તૃષ્ણા મટે છે. તેને દેહના જીવનનોય લોભ નથી. હું તો મારા આનંદ અને
ચૈતન્ય વડે જીવનાર છું ત્યાં બીજા જીવતરનો લોભ શો? મારાથી જ હું તૃપ્ત ભરપૂર–
ભરેલો છું ત્યાં બીજાની તૃષ્ણા શી? આવા નિર્મળ ચિત્તવડે રાગદ્વેષરહિત પરિણામ થાય
તેનું નામ શૌચધર્મ છે. સમ્યગ્દર્શનવડે ચિત્તની નિર્મળતા થયા વગર શૌચધર્મ હોય નહિ.
પર પદાર્થની ચાહનારૂપ જે મેલ, તેને સ્વાનુભવના સંતોષરૂપ પવિત્ર જળ વડે ધોઈ