: ૪ : આત્મ ધર્મ : આસો : ૨૪૯૨
નાંખીને આત્માને પવિત્ર કરવો તે ઉત્તમ શૌચધર્મ છે.
(પ) ઉત્તમ સત્ય ધર્મનું સ્વરૂપ
ભગવાન જિનેન્દ્રદેવની વાણીમાં જે વસ્તુસ્વરૂપ કહ્યું છે તે સત્ય છે, તેવા
વસ્તુસ્વરૂપને જાણવું, અને તે જિનસૂત્રઅનુસાર જ વચન કહેવા, તે ઉત્તમસત્યધર્મ છે.
ભગવાને કહેલા સત્ય વસ્તુસ્વરૂપને (જડ–ચેતનની ભિન્નતા વગેરેને જે જાણે પણ નહિ
ને વિપરીત માને તેને તો સત્યધર્મની આરાધના હોતી નથી, જ્યાં જ્ઞાન જ ખોટું છે ત્યાં
સત્યધર્મ કેવો?
ભગવાને સ્ફટિકની જેમ આત્માની નિર્મળતાને ધર્મ કહ્યો છે. ‘जिन सोही है
आतमा, अन्य होई सो कर्म–શુદ્ધ આત્માનો સ્વભાવ જેમાં કર્મકલંક નથી–રાગદ્વેષ
નથી, એવા આત્માની આરાધનાને ભગવાને ધર્મ કહ્યો છે. તે ધર્મનું પ્રતિપાદન કરનારી
વાણી તે જ સત્ય વચન છે. એનાથી વિરૂદ્ધ જે કહે, જે રાગાદિ કષાયભાવોને ધર્મ
મનાવે–તે સત્યવચન નથી. રાગથી ધર્મ માનનારને વીતરાગમાર્ગમાં સત્યધર્મની
આરાધના હોતી નથી. મુનિવરો પોતે તો અંતરમાં ચિદાનંદ સ્વભાવમાં એકાગ્રતાવડે
વીતરાગીસત્યધર્મને આરાધી રહ્યા છે, ને વાણીમાં પણ એવા વીતરાગભાવરૂપ
સત્યધર્મનું પ્રતિપાદન કરે છે. ગમે તેવી પ્રતિકૂળતામાંય ધર્મનું સ્વરૂપ વિપરીત કહે નહિ.
એકલા લૌકિકમાં સત્ય બોલે પણ સત્યધર્મનું સ્વરૂપ જાણે નહિ તો તેને સત્યધર્મ હોતો
નથી.–આમ સત્ય વસ્તુસ્વરૂપ જાણીને સત્યધર્મની આરાધના કરવી જોઈએ.
(૬) ઉત્તમ સંયમધર્મનું સ્વરૂપ
સાક્ષાત્ મોક્ષમાર્ગના આરાધક એવા મુનિવરોને ઉત્તમક્ષમાદિ દશ ધર્મો હોય છે તેનું
આ વર્ણન છે. આજે છઠ્ઠો દિવસ ઉત્તમ સંયમધર્મનો છે. મુનિવરોને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–
ચારિત્ર વડે એવી સંયમદશા પ્રગટી ગઈ છે કે એક તરણાંને પણ છેદવાની વૃત્તિ તેમને
હોતી નથી. એકેન્દ્રિયાદિ કોઈ જીવને હણવાની વૃત્તિ થતી નથી, એ રીતે જીવોની રક્ષામાં
તત્પર છે. અંદરમાં કષાયવડે આત્માની હિંસા થાય છે, એનાથી આત્માની રક્ષા કરવી
એટલે પોતે પોતાના સ્વરૂપમાં એકાગ્રતારૂપ વીતરાગભાવ પ્રગટ કરવો તે સાચો સંયમધર્મ
છે. ને આવો સંયમધર્મ હોય ત્યાં કોઈપણ જીવનું અહિત કરવાની વૃત્તિ હોય નહિ, તેમજ
ઈન્દ્રિયવિષયોનો રાગ હોય નહિ. એને સંયમ કહેવાય છે. આ સંયમ કાંઈ દુઃખરૂપ નથી, એ
તો વીતરાગી આનંદરૂપ છે. પહેલાં તો કષાયોથી અત્યંત ભિન્ન આત્માને જાણ્યો છે, એટલે
કે સમ્યગ્દર્શન ને સમ્યગ્જ્ઞાનપૂર્વક સંયમધર્મ હોય છે. ધર્મી ગૃહસ્થને પણ સંયમધર્મની
ભાવના હોય છે. તથા ત્રસહિંસાદિ તીવ્ર કષાયના પરિણામો તેને હોતા નથી.
(૭) ઉત્તમ તપધર્મ
ચારિત્રની આરાધનામાં ઉગ્રતા કરવી તેનું નામ તપ છે. સમ્યગ્દર્શન અને જ્ઞાન
ઉપરાન્ત ઉપયોગને ઉગ્રપણે સ્વરૂપમાં એકાગ્ર કરવાનો ઉદ્યમ