: ૨૦ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૩
ઝીલીને અનુભવ કરે ત્યારે શ્રીગુરુની સેવા કરી કહેવાય, અને શ્રીગુરુની સેવાથી મુક્તિ
પામ્યો–એમ નિમિત્તથી કહેવાય.
સમયસારની ચોથી ગાથામાં કહે છે કે વિભાવની કથા જીવોએ પૂર્વે અનંતવાર
અનુભવી છે, તેનો પરિચય કર્યો છે ને તેનું શ્રવણ કર્યું છે, પણ પરથી ભિન્ન પોતાના
એકત્વસ્વભાવની કથા પોતે કદી જાણી નથી, અનુભવી નથી તથા બીજા આત્મજ્ઞ–સન્તોની
સેવા કરી નથી. પોતે જાણ્યું નથી ને જાણનારાની સેવા કરી નથી, –એમ બંને વાત બતાવી.
એટલે જ્ઞાનીના ઉપદેશઅનુસાર પોતે પોતાના આત્માને જાણીને પોતે નિશ્ચયગુરુ થયો, ત્યારે
બીજા જ્ઞાની ગુરુએ તેને આત્મા સમજાવ્યો–એવો વ્યવહાર થયો. પણ જો પોતે જાગીને
આત્માને ન જાણે તો ગુરુની સંગતિનું ફળ શું? ગુરુ એને શું કરે? –એને ખરેખર ગુરુનો
સંગ કર્યો નથી.
કોઈવાર બહારથી સેવા કરવાનો પ્રસંગ આવ્યો, પણ તે વખતે ય જ્ઞાનીના અંતરના
આશયને પોતે સમજ્યો નહિ તેથી સમ્યક્ત્વાદિ પામ્યો નહિ, ને તેથી જ્ઞાનીની ખરેખર
ઉપાસના તેણે કરી–એમ પણ કહેવામાં આવ્યું નહિ. પોતે પોતામાં અંતર્મુખ થઈને જ્ઞાન
પામ્યો ત્યારે જ્ઞાનીની ખરી ઉપાસના કરી એમ કહ્યું. એટલે સ્વ–આત્માની સેવા (શ્રદ્ધા–
જ્ઞાન–અનુચરણ) વડે પોતે પોતાનો પરમાર્થગુરુ જ્યારે થયો ત્યારે વ્યવહારમાં બીજા જ્ઞાની
ગુરુની સેવા સાચી કરી એમ કહેવાયું. અરે જીવ! તને જ્ઞાનીની સાચી સેવા કરતાંય
અનંતકાળમાં ન આવડી. એક વાર જ્ઞાનીને ઓળખીને સાચી સેવા કરે તો તે જીવ પોતે જરૂર
જ્ઞાની થઈ જાય.
[૨૪૮૨ અષાડ વદ ૧૧ ગુરુવાર]
નિશ્ચયથી આત્મા જ આત્માનો ગુરુ છે. સર્વજ્ઞદેવ અને જ્ઞાનીગુરુઓ મળ્યા, તેમણે
આત્માના હિતનો ઉપદેશ આપ્યો, પણ જો જીવ પોતે તે સમજીને આત્મજ્ઞાન ન કરે તો દેવ કે
ગુરુ શું કરે? તે પોતે સ્વત: પોતાના સ્વસંવેદનથી જ પોતાને પ્રકાશે છે. જેમ આકાશને રહેવા
માટે બીજો કોઈ આધાર નથી, સ્વયં પોતે પોતામાં જ રહેલું છે, જેમ કાળને પરિણમવા માટે
કોઈ બીજો આધાર નથી, તે સ્વયં પોતાના સ્વભાવથી જ પરિણમે છે, તેમ જ્ઞાનસ્વભાવી
આત્મા સ્વયં પોતાથી જ પોતાને જાણે છે. એ રીતે જેનો જે સ્વભાવ છે તે નિરાલંબી છે.
આત્માને આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે કોઈ બીજાનું અવલંબન નથી, પોતે પોતાના અવલંબનથી
જ પોતાને જાણે છે. સમવસરણમાં તીર્થંકર પરમાત્મા પણ સિંહાસનથી ચાર આંગળ ઊંચે
આકાશમાં નિરાલંબીપણે બિરાજે છે–
“ઊંચે ચતુરાંગુલ જિન રાજે,
ઈન્દ્રો નરેન્દ્રો મુનિરાજ ધ્યાવે;
જેવું નિરાલંબન આત્મદ્રવ્ય,
તેવો નિરાલંબન જિનદેહ.”
ભગવાનનો આત્મા તો કેવળજ્ઞાન આનંદમય નિરાલંબી થઈ ગયો છે. ને દેહ પણ
નિરાલંબનપણે આકાશમાં રહે છે; બધા