: ૨૬ : આત્મધર્મ : વૈશાખ : ૨૪૯૩
(૪૪) રાગ અને જ્ઞાનની ભિન્નતાનું જ્યાં ભેદજ્ઞાન થયું એટલે કે અંતર્મુખ થઈને
જ્ઞાનનો અનુભવ થયો ત્યાં રાગ સાથે એકતાબુદ્ધિ રહેતી નથી, એટલે તેને
બંધન થતું નથી, તે આત્મા બંધનથી છૂટે છે.
(૪પ) ભાઈ, ચોરાશીના ભવભ્રમણમાંથી છૂટવાનો રાહ સન્તો તને બતાવે છે.
તારો આત્મા અતીન્દ્રિય આનંદસ્વરૂપ છે, તેનો વિશ્વાસ કરવો તે દુઃખથી
છૂટવાનો ઉપાય છે.
(૪૬) દુઃખને ઉપજાવનાર કોણ છે? રાગ સાથેની એકત્વબુદ્ધિ જ દુઃખને
ઉપજાવનારી છે; ને જ્ઞાનસ્વભાવમાં એકત્વબુદ્ધિ તે આનંદને ઉપજાવનાર
છે.
(૪૭) ભાઈ, અંદરમાં આનંદથી ભરેલું ચૈતન્યતત્ત્વ છે, તેમાં ઊંડે ઊતરવા જેવું
છે. જ્યાં સુખ ભર્યું છે તેમાં ઊંડો ઊતરે તો સુખ મળે.
(૪૮) રાગાદિ ભાવો પોતે દુઃખરૂપ છે, તે સુખનું કારણ કેમ થાય? આત્માના
સ્વભાવને રાગ સાથે કારણકાર્યપણું નથી.
(૪૯) દેહની ક્રિયાઓ કારણ ને આત્માનું સમ્યગ્દર્શન કાર્ય એમ નથી; તેમજ
રાગની ક્રિયા તે કારણ ને આત્માનું સમ્યગ્દર્શનાદિ તે કાર્ય–એવું પણ નથી.
(પ૦) એ જ રીતે, આત્મા કારણ થઈને રાગાદિ કાર્યને કરે એમ નથી, તેમજ
આત્મા કારણ થઈને દેહાદિની ક્રિયાને કરે એમ પણ નથી.
(પ૧) આત્માના આવા અકારણ–કાર્ય સ્વભાવનું વિવેચન સમ્મેદશિખરજી
તીર્થની છાયામાં બે દિવસ ચાલ્યું હતું. એ તો ભગવાનના મોક્ષનું ધામ,
ત્યાં અનંતા સિદ્ધ ભગવંતો ઉપર બિરાજી રહ્યા છે. તેઓ કઈ રીતે મોક્ષ
પામ્યા–તેની આ વાત છે.
(પ૨) સર્વજ્ઞદેવે સંક્ષેપમાં મોક્ષનો માર્ગ એમ સમજાવ્યો છે કે તારા
જ્ઞાનસ્વભાવનું વેદન તે જ મોક્ષનું કારણ છે, ને રાગનું વેદન તે મોક્ષનું
કારણ નથી.
(પ૩) જેમ આત્માના સ્વભાવને રાગાદિ સાથે અકારણ–કાર્યપણું છે, તેમ
આત્માના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–સુખ વગેરે સમસ્ત ગુણોને પણ રાગાદિ સાથે
અકારણ–કાર્યપણું છે.
(પ૪) જેમકે–આત્માની શ્રદ્ધાપર્યાય;–રાગ છે માટે તે શ્રદ્ધા પ્રગટી–એમ નથી.
અને તે શ્રદ્ધાપર્યાય રાગની કર્તા પણ નથી. આમ આત્માના દરેક ગુણની