: વૈશાખ : ૨૪૯૩ આત્મધર્મ : પ :
(૬) આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે; તે જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા ક્રોધાદિ પરભાવનો કર્તા
થઈને અટકે–તે સંસાર છે, તે અધર્મ છે.
(૭) જ્ઞાન અને ક્રોધાદિ–એ બંનેની ભિન્નતાના ભાન વડે જ્ઞાનમાંથી ક્રોધાદિનું
કર્તૃત્વ છૂટી જાય, ને જ્ઞાનભાવે જ આત્મા પરિણમે તે મોક્ષનું કારણ છે; તે
ધર્મ છે.
(૮) સાધકની દશામાં થોડો રાગનો ભાગ દેખાય, પણ એનો આત્મા રાગમાં
એકત્વપણે નથી વર્તતો, એ તો જ્ઞાનમાં એકત્વપણે જ વર્તે છે.
રાગજ્ઞાનના જ્ઞેયપણે વર્તે છે, પણ જ્ઞાનના કાર્યપણે નહિ. આવું ભેદજ્ઞાન
જ્ઞાનીને વર્તે છે.
(૯) ૪૬ વર્ષ પહેલાં (સં. ૧૯૭૭ માં) અહીં બોટાદમાં ચોમાસું રહેલ, ત્યારે
એક ભાઈએ પૂછેલ કે શ્રીમદ્ રાજચંદ્રને આત્મનું જ્ઞાન હતું તો પછી આ
વેપાર–ધંધા કે સ્ત્રી–પુત્ર વગેરે બધું કેમ? પણ ભાઈ! જ્ઞાનીનો આત્મા
ક્્યાં ઊભો છે તેની તને ખબર નથી. જ્ઞાનીની દશા જોતાં તને નથી
આવડતું; એટલે એ બધું જ્ઞાની કરતા હોય એમ તને ભ્રમથી દેખાય છે.
જ્ઞાની તો જ્ઞાનમાં ઊભા છે, જ્ઞાની રાગમાંય નથી ઊભા, ત્યાં બહારની
તો શી વાત? જ્ઞાનીની દશા રાગથીયે જુદી પરિણમી રહી છે. એ દશા
ઓળખવી જગતને કઠણ પડે છે.
(૧૦) જ્ઞાની તો જ્ઞાન અને રાગ–એ બંને વચ્ચે ભેદ દેખે છે; બંનેનું સ્વરૂપ જુદું
જાણે છે, એટલે તે રાગમાં એકત્વબુદ્ધિથી નથી વર્તતા પણ રાગના અકર્તા
થઈને જ્ઞાનમાં જ તન્મયપણે વર્તે છે.–આનું નામ ભેદજ્ઞાન છે.
(૧૧) અજ્ઞાની રાગ અને જ્ઞાન વચ્ચેના ભેદને જાણતો નથી, એટલે તે તો
જ્ઞાનની જેમ રાગનેય પોતાનું કાર્ય માનીને તેમાં એકત્વબુદ્ધિ કરે છે.–આવું
અજ્ઞાન તે સંસારનું કારણ છે.
(૧૨) ક્રિયાના ત્રણ પ્રકાર: એક જ્ઞાન ક્રિયા; બીજી ક્રોધાદિ ક્રિયા; ને ત્રીજી જડની
ક્રિયા; જ્ઞાની જ્ઞાનક્રિયાના કર્તા છે, અજ્ઞાની ક્રોધાદિ ક્રિયાનો કર્તા છે; જડની
ક્રિયાનો કર્તા કોઈ જીવ નથી.