કર્તા ને રાગ તેનું કાર્ય–એવી જે અજ્ઞાનમય કર્તાકર્મની બુદ્ધિ છે. તે મહા
દુઃખનું કારણ છે. તેને સંસાર કહો, અધર્મ કહો કે પાપ કહો. તે કેમ છૂટે
તેની આ વાત છે.
છે ત્યારે તે જ્ઞાનથી ભિન્ન એવા રાગાદિ પરભાવને પોતાના સ્વરૂપમાં
જરાપણ ભેળવતો નથી, પણ જ્ઞાનસ્વરૂપે જ પોતાને અનુભવે છે. એટલે
જ્ઞાનમાંથી રાગાદિ પરભાવોનું કર્તૃત્વ છૂટી જાય છે, ને જ્ઞાનના અતીન્દ્રિય
આનંદનો સ્વાદ આવે છે.–તેને ધર્મ કહો, મોક્ષનો માર્ગ કહો, કે સુખ કહો.
આત્માના આશ્રયે જ ચૈતન્યભાવ (સમ્યગ્દર્શનાદિ) પ્રગટે–એવું કારણ–
કાર્યપણું છે.
અસ્તિત્વની ખબર નથી, અનેકાન્તની ખબર નથી.
જડની ક્રિયા કરવા માંડે તો આત્મા જડરૂપ જઈ જાય.–પણ એમ કદી
બનતું નથી. જે જીવ જડના કે રાગના કાર્યને પોતાનું માને છે તેને જડથી
ભિન્ન ને રાગથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્મા અનુભવમાં આવતો નથી, એટલે કે
ધર્મ થતો નથી.
કેવળજ્ઞાન–આનંદ વગેરે અનંત રત્નો ભરેલા છે;–આવો ચૈતન્યરત્નાકર
આત્મા છે. તેનો અપાર મહિમા છે.