: ૨૦ : આત્મધર્મ : અષાડ : ૨૪૯૩
ઉત્તર:– મુનિદશામાં વસ્ત્રાદિ માને તેને તો નિમિત્તની પણ ખબર નથી, તેને તો મોટી
ભૂલ છે. મુનિદશામાં દિગંબર શરીર જ નિમિત્તપણે હોય છે.–પરંતુ જેઓ તે દિગંબરલિંગને
મોક્ષનું કારણ માને છે તેઓ પણ નિમિત્તાધીન દ્રષ્ટિને લીધે સંસારમાં જ રખડે છે.
દેહદ્રષ્ટિથી તો સંસાર જ છે; દેહદ્રષ્ટિવાળાને મુક્તિ થતી નથી અને જેઓ દેહની
દશાને મોક્ષનું કારણ માને છે તેઓ દેહદ્રષ્ટિવાળા જ છે. દેહને મોક્ષનું કારણ માનનારા
સંસારના જ આગ્રહી છે; નિમિત્તના આશ્રયે મુક્તિ માનનારા નિમિત્તના આગ્રહી છે, ને
નિમિત્તના આગ્રહી તે સંસારના જ આગ્રહી છે. દેહ તે મોક્ષનું કારણ છે–એવો મિથ્યા
આગ્રહ છોડીને, ચૈતન્યસ્વરૂપને શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–એકાગ્રતા વડે જેઓ આરાધે છે તેઓ જ
મુક્તિ પામે છે. અર્હંત ભગવંતો પણ દેહાશ્રિત લિંગનો વિકલ્પ છોડીને, રત્નત્રયની
આરાધના વડે જ મુક્તિ પામ્યા છે; માટે તે જ મુક્તિનો માર્ગ છે, લિંગ તે મુક્તિનો માર્ગ
નથી–એમ નિઃશંક જાણવું. ।। ૮૭।।
હવે લિંગની જેમ ઉત્તમ જાતિ કે કૂળ તે પણ દેહાશ્રિત છે, તે મોક્ષનું કારણ નથી;
તેથી, ‘અમે બ્રાહ્મણ, અમે ક્ષત્રિય, અમે વૈશ્ય,–અમારું ઉત્તમકુળ ને ઉત્તમ જાતિ છે તે જ
મોક્ષનું કારણ છે’–એમ જેઓ માને છે તેઓ પણ મુક્તિ પામતા નથી એમ આચાર્યદેવ
કહે છે–
जातिर्देहाश्रिता द्रष्टा देह एवात्मनो भव।
न मुच्यते भवात्तस्मात्ते ये जातिकृताग्रहा।।८८।।
જાતિ તો શરીરાશ્રિત છે, તે જાતિને જ આત્માનું સ્વરૂપ જે માને છે તે દેહને જ
આત્મા માને છે, એટલે ‘હું વાણિયો છું, હું ક્ષત્રિય છું’–એમ તેને જાતિકૃત આગ્રહ છે, તે
જીવ પણ ભવથી છૂટતો નથી. દેહ સાથે એકત્વબુદ્ધિ રાખે તે જીવ દેહના સંયોગથી કેમ
છૂટે? ભાઈ! વાણિયો કે બ્રાહ્મણ વગેરે જાતિ તે તારી ખરી જાત નથી, તારી ખરી જાત
તો ચૈતન્યજાત છે, ચેતના જ તારું ખરું સ્વરૂપ છે; તારી ચૈતન્ય જાતને ઓળખ તો
તારી મુક્તિ થાય.
ધર્મી જાણે છે કે અમે તો દેહથી ભિન્ન આત્મા છીએ, ચૈતન્ય જ અમારી જાતિ
છે; ક્ષત્રિય વગેરે જાતિ તો દેહાશ્રિત છે. દેહની જાતિ તે અમે નથી. ચૈતન્ય જ અમારી
ઉત્તમ જાતિ છે, ને તેની આરાધના કરવી તે જ અમારી ઉત્તમ કુળપરંપરા છે.–આવા
ભાનપૂર્વક જાતિ અને કુળના વિકલ્પો છોડીને ધર્માત્મા પોતાના ચૈતન્યસ્વરૂપની
આરાધનાથી મુક્તિ પામે છે.
જુઓ, શરીરની ઉત્તમ જાતિ કે કુળ તે મોક્ષનું કારણ નથી–એમ અહીં કહ્યું, તેથી
‘ગમે તે જાતિ હોય–ચાંડાળ કુળમાં જન્મ્યો