: ૧૪ : આત્મધર્મ : આસો : ૨૪૯૩
જાણવાનું માનતો હતો તેથી અહીં કહ્યું કે ‘જ્ઞાને કરીને જાણીયું રે...’–શું જાણ્યું? હું શુદ્ધ
ઉપયોગસ્વરૂપ અવિનાશી આત્મા છું–એમ જાણ્યું; અને એમ જાણ્યું એટલે, ‘હું રાગી છું,
હું્ર પર નિમિત્તથી સમજું છું’ એવી જે મિથ્યામાન્યતા હતી તે ટળી ગઈ. અને અવસ્થામાં
રાગાદિ હોવા છતાં તેટલો જ પોતાને ન સ્વીકારતાં ‘હું શુદ્ધ ઉપયોગમય શાશ્વત છું–એમ
સ્વીકારીને પોતાના સ્વભાવ તરફ વળ્યો, એટલે બંને પડખાનું જ્ઞાન થઈને
સ્વસન્મુખતારૂપ સમ્યક્ એકાંત થયું. રાગ અને જ્ઞાનસ્વભાવ બંનેને જાણ્યા ખરા, પણ
રાગ તે હું નહિ ને જ્ઞાન તે જ હું–એમ જ્ઞાન તરફ ઢળતાં સમ્યક્ એકાંત થયું.
નીચલી અવસ્થામાં રાગ તદ્ન ટળી જતો નથી, રાગાદિ ભાવો થાય છે ખરા.
પણ તે રાગાદિ હોવા છતાં તેનાથી આત્માને જાણ્યો નથી, પણ જ્ઞાનથી જ જાણ્યો છે.
રાગથી જુદો પડીને જ્ઞાનને પોતાના સ્વભાવમાં એકત્વ કર્યુંં તે સમ્યક્ એકાંત છે, તે
મોક્ષમાર્ગ છે, તે ધર્મ છે. અવસ્થામાં રાગ છે, રાગના નિમિત્તો છે, વ્યવહાર છે, પરંતુ તે
બધાને જાણીને શુદ્ધ અભેદ સ્વભાવ તરફ વળવું તે જ પ્રયોજન છે. અહીં શુદ્ધ–અશુદ્ધ,
ઉપાદાન–નિમિત્ત, નિશ્ચય–વ્યવહાર અને દ્રવ્યપર્યાય એવા ચાર પ્રકારે બબ્બે બોલ
સમજાવીને આત્માને સ્વભાવની એકતા તરફ વાળ્યો છે.
અહીં કોઈ કહે કે આ બધા પ્રકારો જાણીને પછી શું કરવું? તો તેને એમ
સમજાવ્યું છે કે આ બધું જાણીને સમ્યક્ એકાંત એવા નિજપદની પ્રાપ્તિ કરવા માટે–
(૧) અશુદ્ધતાનો આશ્રય છોડીને શુદ્ધ આત્માનો આશ્રય કરવો.
(ર) નિમિત્તના આશ્રયને છોડીને ઉપાદાનનો આશ્રય કરવો.
(૩) વ્યવહારનો આશ્રય છોડીને નિશ્ચયનો આશ્રય કરવો.
(૪) પર્યાયનો આશ્રય છોડીને દ્રવ્યનો આશ્રય કરવો.
વચ્ચે રાગ–નિમિત્ત કે વ્યવહાર ભલે હો, પણ ધર્મીનું વલણ તો શરૂઆતથી જ
સમ્યક્ એકાંત એવા શુદ્ધપદની પ્રાપ્તિ ઉપર જ છે. સાધકદશાની શરૂઆતથી માંડીને પૂર્ણ
પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિ થતાં સુધી આવું જ વલણ હોય છે. વચ્ચે રાગાદિ વ્યવહાર અને
ભંગભેદ આવે તે જાણવા માટે છે, પણ તેમાં રુચિ કરીને અટકવા માટે તે નથી. આ
પ્રમાણે નિત્ય–અનિત્ય, એક–અનેક, અભેદ–ભેદ વગેરે બધા બોલમાં સમજી લેવું. પૂર્ણ
પરમાત્મપદ પ્રગટી ગયા પછી એક તરફ ઢળવાનું રહેતું નથી, તેમ જ તેમને નય પણ
હોતો નથી; ત્યાં તો દ્રવ્ય–પર્યાય બંને અભેદ થઈને શુદ્ધપણે જ પરિણમી રહ્યા છે.
વસ્તુ અનંતગુણનો પિંડ છે. તે વસ્તુ તો