: કારતક : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ : ૯ :
પરમ શાંતિદાતારી અધ્યાત્મભાવના
(લેખાંક પપ: અંક ૨૮૭ થી ચાલુ)
ભગવાનશ્રી પૂજ્યપાદસ્વામીરચિત સમાધિશતક ઉપર પૂજ્યશ્રી
કાનજીસ્વામીનાં અધ્યાત્મભાવનાભરપૂર વૈરાગ્યપ્રેરક પ્રવચનોનો સાર.
(વીર સં ૨૪૮૨ શ્રાવણ સુદ દસમી બુધવાર તા. ૧પ–૮–પ૬ સમાધિશતક ગા. ૯૪)
અજ્ઞાનીની સર્વ અવસ્થાઓ ભ્રમરૂપ છે, ભલે તે જાગતો હોય, શાસ્ત્રો ભણતો હોય,
તોપણ દેહાદિને આત્મા માનનારો તે જીવ અબુધ છે, ઊંઘતો જ છે, મૂર્ખ જ છે. અને આત્માને
દેહથી ભિન્ન જાણનાર જ્ઞાની ઊંંઘ વખતે કે મૂર્છા વખતે પણ પ્રબુદ્ધ છે, સ્વરૂપમાં જાગૃત છે,
વિવેકી છે.
અહીં કોઈ બહિરાત્મા કહે છે કે બાલ–વૃદ્ધ વગેરે શરીરની અવસ્થારૂપે આત્માને માનનાર
અજ્ઞાની પણ શાસ્ત્રો ભણીને અને નિદ્રારહિત થઈને મુક્તિ પામી જશે ‘! –તો આચાર્યદેવ તેના
ઉત્તરમાં કહે છે કે–
विदिताशेषशास्त्रोऽपि न जाग्रदपि मुच्यते।
देहात्मद्रष्टिर्ज्ञातात्मा सुप्तोन्मतोऽपि मुच्यते।९४।
ભલે ઘણા શાસ્ત્રો ભણ્યો હોય અને જાગતો હોય, તોપણ દેહ તે જ આત્મા એવી જેની
દ્રષ્ટિ છે તે જીવ મુક્તિ પામતો નથી, જાગતો હોવા છતાં અને શાસ્ત્રો ભણવા છતાં તે બંધાય જ
છે. શાસ્ત્રો ભણવાનો સાર તો દેહાદિથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને જાણવો–તે હતો, તે તો
અજ્ઞાની જાણતો નથી, એટલે ખરેખર તે શાસ્ત્ર ભણ્યો જ નથી, શાસ્ત્રોનો જે આશય હતો તેને
તો તે સમજ્યો નથી. અને જેણે દેહાદિથી ભિન્ન જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માને જાણ્યો છે એવા જ્ઞાની
ઊંઘ વખતે પણ છૂટતા જ જાય છે; ઊંઘ વખતે ય જ્ઞાનમાં જ એકતાપણે પરિણમે છે, રાગાદિમાં
એકતાપણે પરિણમતા નથી તેથી ક્ષણેક્ષણે તેને છૂટકારો જ થતો જાય છે; સુપ્ત અને ઉન્મત
અવસ્થા વખતે પણ ભેદજ્ઞાનના બળે તેને વિશિષ્ટ કર્મનિર્જરા થયા જ કરે છે. જુઓ અજ્ઞાની
સર્વ અવસ્થાઓમાં બંધાય જ છે, ને જ્ઞાની સર્વ અવસ્થાઓમાં મુકાય જ છે. ભલે શાસ્ત્રોના
શબ્દો વાંચતાં ન આવડતું હોય પણ દેહાદિથી ભિન્ન જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માને જેણે જાણ્યો તેણે
સર્વે શાસ્ત્રોનું રહસ્ય જાણી લીધું છે.
‘અજ્ઞાની ઊંઘતા સારા ને જ્ઞાની જાગતા સારા, કેમકે અજ્ઞાની ઊંઘતો હોય તો ઊંઘમાં