: ૨૦ : આત્મધર્મ : કારતક : ૨૪૯૪
આશ્રયે થાય છે, પરના આશ્રયે થતી નથી. વચ્ચે જેટલો રાગ રહી જાય તેટલી તો ઉપાસનાની
ખામી છે. સર્વજ્ઞનો નિર્ણય પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવના જ આશ્રયે થાય છે. જ્ઞાન અલ્પ હોવા છતાં,
તે જ્ઞાનને પૂર્ણજ્ઞાનસ્વભાવ તરફ વાળીને તેમાં સર્વજ્ઞનો નિર્ણય થાય છે. હજી તો જેને સર્વજ્ઞના
નિર્ણયની પણ ખબર નથી તેને સર્વજ્ઞની ઉપાસના ક્્યાંથી હોય?
અર્હંત અને સિદ્ધ ભગવાનને જેવા પરિપૂર્ણ જ્ઞાન ને આનંદ પ્રગટરૂપ પ્રસિદ્ધ છે તેવા જ
જ્ઞાન ને આનંદરૂપ મારો સ્વભાવ છે, એમ અર્હંત અને સિદ્ધને ધ્યેય બનાવીને તેમના જેવા
પોતાના આત્મા તરફ ઢળીને, તેની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–એકાગ્રતારૂપ આરાધના વડે જીવ પોતે પરમાત્મા
થઈ જાય છે.
અર્હંત અને સિદ્ધ ભગવાનની ઉપાસનાને ભિન્ન ઉપાસના કહી,–પણ તે કયારે? કે
આત્મા તરફ વળીને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર કરે ત્યારે. એટલે ખરેખર તો અભિન્ન
ઉપાસનારૂપ નિશ્ચય પ્રગટ્યો ત્યારે ભિન્ન ઉપાસનાને વ્યવહાર કહ્યો. જે એકલા પર સામે જોયા
કરે ને સ્વસન્મુખ ન થાય તેને તો અભિન્ન કે ભિન્ન એક્કેય ઉપાસના થતી નથી, એમ સમજવું. ।। ૯૭।।
અભિન્ન ઉપાસનાનું દૃષ્ટાંત તથા તેનું ફળ હવે કહેશે.
એક માણસને એવી ટેવ કે જો ખુલ્લા આકાશને ન દેખે
તો એને મુંઝારો થાય; તેમ રાગની રુચિ આડે પોતાના ખુલ્લા
જ્ઞાનગગનને અજ્ઞાની દેખતો નથી એટલે પરભાવના
કર્તૃત્વમાં તે મુંઝાઈ રહ્યો છે. રાગથી જુદું ખુલ્લું જ્ઞાન બતાવીને
જ્ઞાની તેને કહે છે કે દેખ! આ તારું જ્ઞાન ખુલ્લું જ છે, એ
રાગથી ઢંકાઈ નથી ગયું, રાગમાં એકમેક નથી થઈ ગયું; તારા
મુક્તસ્વભાવને દેખ, જેથી તારી મુંઝવણ મટશે ને તને તારો
આનંદ અનુભવમાં આવશે.