માગશર ૨૪૯૪ : આત્મધર્મ : ૨૧
સર્વ સાધનશક્તિસંપન્ન આત્મા
સમ્યક્ત્વ કે કેવળજ્ઞાન માટે તેને બીજા સાધનની જરૂર નથી
અરે જીવ! તારા સાધનની ઊંડી તપાસ તારામાં જ કર; ઊંડો
ઊતરીને જોતાં તારું સાધન તને તારામાં જ દેખાશે. જેઓ પોતાના
સાધનને બહારમાં શોધે છે તેઓ સાધનની ઊંડી તપાસ કરનારા
નથી પછી છીછરીબુદ્ધિવાળા છે. એટલે કે બાહ્યદ્રષ્ટિવાળા છે, જેઓ
અંતરમાં ઊતરીને શોધ કરે છે તેમને તો પોતાના હિતનું સાધન
પોતામાં જ ભાસે છે; કેમકે કર્તાનું સાધન પોતાથી ભિન્ન હોતું નથી.
આત્માને જે જ્ઞાનમય નિર્મળ પર્યાયો પરિણમે છે તેનું સાધન કોણ? –તો કહે છે કે
કરણ શક્તિવાળો આત્મા જ તેનું ઉત્કૃષ્ટ સાધન છે. કરણ શક્તિ વડે આત્મા પોતે ઉત્કૃષ્ટ
સાધક થઈને, પોતે જ ઉત્કૃષ્ટ સાધન થઈને પોતાના વર્તમાન નિર્મળ ભાવને સાધે છે.
એને માટે બહારમાં બીજું કોઈ સાધન નથી. સાધનારનું ખરૂં સાધન પોતાથી અભિન્ન
હોય છે, જુદું હોતું નથી.
સમયસાર ગા. ૨૯૪માં અભેદસાધનની વાત સરસ સમજાવી છે. અહીં સાધન
થવાની શક્તિ બતાવી છે; ને ત્યાં પ્રજ્ઞાછીણીરૂપ સાધન બતાવ્યું છે, એટલે કે સાધનશક્તિનું
કાર્ય બતાવ્યું છે. ચૈતન્યસ્વભાવને અવલંબતો ઉપયોગ તો પ્રજ્ઞા છે; ચૈતન્યને ચેતનારી
અનુભવનારી તે ભગવતી પ્રજ્ઞા વડે, આત્મા અને બંધ એ બંનેના ચોક્કસ લક્ષણો જાણીને
તેમને જુદા કર્યા, –ભેદજ્ઞાન કર્યું. તે અંતર્મુખ ઉપયોગરૂપ પ્રજ્ઞાને જ સાધન બનાવીને તેના
વડે શુદ્ધાત્માનું ગ્રહણ થાય છે. આ રીતે આત્માથી અભિન્ન એવી પ્રજ્ઞા જ શુદ્ધાત્માના
અનુભવનું સાધન છે; બીજું કોઈ ભિન્ન સાધન નથી.
ગુણ–ગુણીભેદરૂપ જે અંદરનો ઊંચો વ્યવહાર તેના દ્વારા પણ પરમાર્થ સધાતો
નથી, તો બીજા બાહ્ય રાગની શી વાત? ગાથા ૩પ૬ થી ૩૬પ ની ટીકામાં પ્રશ્ન મુક્્યો છે કે
અંશ–અંશીભેદરૂપ વ્યવહારથી શું સાધ્ય છે? તેના ઉત્તરમાં આચાર્યદેવ કહે છે કે તેનાથી
કાંઈ જ સાધ્ય નથી. ભેદદ્વારા અભેદ સાધ્ય છે એમ ન કહ્યું, વ્યવહાર વડે નિશ્ચય સાધ્ય છે
એમ આચાર્યદેવે ન કહ્યું; પણ તેનાથી કાંઈ જ સાધ્ય નથી એમ