: ૩૦ : આત્મધર્મ : મહા : ર૪૯૪
(સર્વ જિજ્ઞાસુઓનો પ્રિય વિભાગ)
પ્રશ્ન:– અનાદિકાળથી આત્મા છે ને તેનામાં ભગવાન જેટલી શક્તિ છે;–તો તે ખ્યાલમાં
કેમ નથી આવતો?
(પંકજ જૈન નં. ૩૦૬)
ઉત્તર:– ભાઈશ્રી, જો જરાપણ ખ્યાલ ન આવતું હોત તો ઉપરની વાત તમે ક્્યાંથી લખી?
’ આત્મા છે–ભગવાન જેવો છે’ એવું જ્યારે તમે લખ્યું ત્યારે તે પ્રકારનો કંઈક ખ્યાલ તો
આવ્યો–ત્યારે લખ્યું ને? જેમ આટલો ખ્યાલ આવ્યો, તેમ જ્ઞાનીના ઉપદેશઅનુસાર જો અંતરમાં
વધારે પ્રયત્ન કરીએ તો વધારે ખ્યાલ પણ જરૂર આવે; અને તેનો સ્પષ્ટ અનુભવ પણ થાય. –
પણ જે સાચા ભાવથી અભ્યાસ કરે તેને થાય.
પ્રશ્ન:– કઈ ક્રિયામાં આત્મા છે? અને કેવળજ્ઞાન કળા કેમ ખીલે? (નં. ૮૯૦ જસદણ)
ઉત્તર:– આત્મા પોતાની જ્ઞાનક્રિયામાં છે; કેમકે કર્તા અને તેની ક્રિયા (પરિણતિ) જુદા
હોતા નથી; એટલે જડની ક્રિયામાં આત્મા નથી. અને ભેદવિજ્ઞાનરૂપ સમ્યક્ વિદ્યાવડે
કેવળજ્ઞાનકળા ખીલે છે.
પ્રશ્ન:– શરીર સજીવ છે કે નિર્જીવ? (નં. ૨૬૧ સોનગઢ)
ઉત્તર:– શરીર નિર્જીવ છે. કોઈવાર શરીરના સંયોગમાં જીવ રહેલો છે તે બતાવવા તેને
‘સજીવ’ કહ્યું હોય તો ત્યાં પણ શરીરથી જુદો જીવ છે, ને શરીર પોતે તો નિર્જીવ (અજીવ) જ
છે, તેનામાં જીવત્વ (ચેતનત્વ) નથી–એમ સમજવું.
પ્રશ્ન:– શરીર હાલી–ચાલી તો શકે છે–છતાં તે નિર્જીવ કેમ?
ઉત્તર:– ભાઈશ્રી, હાલવા–ચાલવાની શક્તિ શું જીવમાં જ છે? ને અજીવ પુદ્ગલમાં નથી?
તમને ખબર કદાચ નહિ હોય કે–હાલવું–ચાલવું એ જીવનો ખરો સ્વભાવ નથી પણ એ તો
પુદ્ગલનો સ્વભાવ છે; જીવનો સ્વભાવ તો સ્થિર રહેવાનો છે–જુઓ, સિદ્ધભગવંતો તો સદાય
સ્થિર જ રહે છે, –તેઓ હાલતા–ચાલતા નથી.
હાલે ચાલે તે જીવ, ને સ્થિર રહે તે અજીવ–એવા કાંઈ જીવ–અજીવનાં લક્ષણ નથી. જાણે
તે જીવ; ને ન જાણે તે અજીવ; જગતમાં તો અજીવ પદાર્થો (ટ્રેઈનના લોઢાનાં પેડા, લાકડા,
ધરતીનો ધ્રૂજારો, રેતી, વિમાન વગેરે) હાલતાં–ચાલતાં–દોડતાં ને ઊડતાં દેખાય છે–તો શું તે જીવ
છે? નહીં, સ્પષ્ટપણે