: ફાગણ : ૨૪૯૪ : આત્મધર્મ : ૧૩ :
પરમ શાંતિદાતારી અધ્યાત્મભાવના
(લેખાંક છેલ્લો–૬૦) (અંક ૨૯૨ થી ચાલુ)
ભગવાન શ્રી પૂજ્યપાદસ્વામી રચિત સમાધિશતક ઉપરનાં પૂ. શ્રી
કાનજીસ્વામીનાં પ્રવચનોની આ લેખમાળા આ અંકે સમાપ્ત થાય છે.
અત્યંત સુગમશૈલિથી વૈરાગ્યપૂર્વક ભેદજ્ઞાન અને સમાધિની પ્રેરણા આ
શાસ્ત્રમાં અને પ્રવચનોમાં ભરેલી છે. સુગમશૈલીના અધ્યાત્મલેખો માટે
ઘણા જિજ્ઞાસુઓની ભાવના હોવાથી આ લેખમાળા શરૂ કરેલી, અને
જિજ્ઞાસુઓએ પણ તેના વાંચન પ્રત્યે ઉત્સાહ બતાવ્યો. શાસ્ત્રકર્તા
આચાર્યદેવનો થોડોક પરિચય લેખમાળાના અંત ભાગમાં આપેલ છે. આ
સમાધિશતક શાસ્ત્ર ગુજરાતી અર્થ સહિત સોનગઢથી પ્રસિદ્ધ થઈ ગયેલ છે.
(વીર સં. ૨૪૮૨ શ્રાવણ સુદ પૂર્ણિમા)
આત્માને અને શરીરને નિમિત્તનૈમિત્તિકસંબંધને લીધે ઘણીવાર જીવની
ઈચ્છાનુસાર દેહાદિ ક્રિયા થતી દેખીને એવો ભ્રમ ન કરવો કે આત્માને લીધે શરીરનું
યંત્ર ચાલે છે! પણ આત્માને દેહથી ભિન્ન જ જાણવો, આત્મામાં દેહનો આરોપ ન કરવો.
દેહથી ભિન્ન આત્માની ભાવના કરીને એકાગ્ર થવું–જેથી પરમપદની પ્રાપ્તિ થાય. –એમ
બે ગાથામાં કહે છે–
प्रयत्नादात्मनो वायुरिच्छाद्वेषप्रवर्तितात्।
वायोः शरीरयन्त्राणि वर्तन्ते स्वेषु कर्मसु।।१०३।।
तान्यात्मनि समारोप्य साक्षाण्यास्तेऽसुखं जडः।
त्यत्त्क्वारोपं पुनर्विद्वान् प्राप्नोति परमं पदम्।।१०४।।
આત્મામાં રાગ–દ્વેષરૂપ ઈચ્છાનો પ્રયત્ન થતાં, તેના નિમિત્તે એક જાતનો વાયુ
શરીરમાં ઉત્પન્ન થાય છે, ને તે વાયુના સંચારથી શરીરરૂપી યંત્ર પોતાના કાર્યમાં પ્રવર્તે
છે. ત્યાં તે દેહના કાર્યોનો આત્મામાં આરોપ કરીને અજ્ઞાની તેને આત્માની જ ક્રિયા
માને છે. પણ અહીં આચાર્યદેવ કહે છે કે દેહની ક્રિયાનો આત્મામાં આરોપ કરવો તે તો
મૂર્ખ–બહિરાત્માનું કાર્ય છે. જ્ઞાની તો શરીરની ક્રિયામાં આત્માની કલ્પના છોડીને, દેહથી
ભિન્ન ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્માની ભાવના ભાવીને પરમ પદને પામે છે.