જાતિસ્મરણજ્ઞાન કહે છે. અત્યારે આ સભામાં રાજુલ(૭વર્ષની) બેઠી છે તેને અઢી
વર્ષની ઉમરે પૂર્વ ભવની વાત યાદ આવી છે કે પૂર્વ ભવમાંં હું જુનાગઢમાં હતી ને ગીતા
મારું નામ હતું. આમ પૂર્વ ભવની વાત યાદ આવવી એ કાંઈ બહુ આશ્ચર્યની વાત નથી.
અસંખ્ય વર્ષ પહેલાનું જાણનારા પણ અત્યારે છે. આત્મા તો નિત્ય છે, તે કાંઈ આ
શરીર જેટલો નથી. જુઓ, પૂર્વ ભવનું જ્ઞાન થઈ શકે તેની એક યુક્તિ :– બે મનુષ્યો છે,
તેમાં એક ૧૦૦ વર્ષની ઉમરનો છે, બીજો પ૦ વર્ષની વયનો છે. હવે સો વર્ષની વયનો
માણસ પોતાની ૯૦ વર્ષ પહેલાંની કે ૯૮ વર્ષ પહેલાંની (એટલે કે પોતે બે વર્ષનો હતો
ત્યારની) વાત જાણી શકે છે; જો તે જીવ પોતાની ૯૮ વર્ષ પહેલાંની વાતને અત્યારે
જાણી શકે તો, જે માણસ પ૦ વર્ષનો છે તેનો જીવ પણ પોતાની ૯૮ વર્ષ પહેલાંની વાત
કેમ જાણી ન શકે? જીવની જાત તો સરખી છે એટલે તે પણ જરૂર જાણી શકે. હવે તે
પ૦ વર્ષની ઉમરનો માણસ પોતાની ૯૮ વર્ષ પહેલાંની વાતને યાદ કરે તો શું થાય?–કે
આ ભવની પહેલાંના ભવ સાથે સંધિ થાય, આ ભવ પહેલાં પોતે ક્યાં હતો તે યાદ
આવે. એટલે આ દેહ જેટલો આત્મા નથી પણ દેહથી ભિન્ન, બધા ભવમાં સળંગ
રહેનારો આત્મા છે.–આવા નિત્ય આત્માને લક્ષમાં લ્યે તો દેહબુદ્ધિ છૂટી જાય. અહીં તો
તે ઉપરાંત અંદરમાં આત્માને સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ કરવાની વાત છે.
પોતાને ભૂલીને સંયોગમાં એવો મુર્છાઈ રહ્યો છે કે એને પરભવનો વિચાર પણ આવતો
નથી. જ્ઞાની તો શરીરને ભિન્ન જ દેખે છે, ક્ષણે ક્ષણે આત્મપ્રત્યક્ષ એવા પોતાના
આત્માને દેહથી જુદો જ વેદે છે. આત્માનો સ્વાદ એ જ હું છું, દેહાદિ હું નહિ ને રાગનો
આકુળસ્વાદ તે પણ હું નહિ, જ્ઞાનવડે સ્વસંવેદનમાં આનંદનો સ્વાદ આવે તે હું છું.
આવા આત્માનો નિર્ણય કરે તો મૃત્યુનો ભય ન રહે. ભાઈ, આ મનુષ્યભવ તો ક્ષણિક
ટૂંકા કાળનો છે, તે કાંઈ સદાકાળ રહેવાનો નથી; મૃત્યુ નજર સામે જ ઊભું છે એમ
સમજીને તું સાવધાન થઈને આત્માના હિતની સંભાળ કર. ‘ચેત ચેત નર ચેત!’ દેહ તો
અત્યારે પણ જુદો છે, ને તેનો સંયોગ છૂટી જશે. દેહ કાંઈ આત્માની સ્વ વસ્તુ નથી,
દેહનો સ્વામી જડ પુદ્ગલ છે, આત્મા નહિ. અહીં તો કહે છે કે રાગનોય સ્વામી આત્મા
નહિ, સ્વસંવેદનરૂપ પ્રત્યક્ષજ્ઞાન તેનો સ્વામી આત્મા છે, ને તે જ હું છું–એમ ધર્મી
પોતાના આત્માનો નિશ્ચય કરે છે. આત્મા એવો વિજ્ઞાનઘન છે કે તેમાં શુભવિકલ્પનોય
પ્રવેશ ન થઈ શકે. એકલા વિજ્ઞાનઘનસ્વભાવે નિત્ય ટકતો આત્મા હું છું–એમ ધર્મી
અનુભવે છે.