શુદ્ધસ્વભાવરૂપ પરિણમતો થકો જ્ઞાનનો જ કર્તા થાય, જ્ઞાન સાથે આનંદનું વેદન છે.
રાગાદિને પોતાથી જુદા પણ જાણે અને વળી તેનો કર્તા–ભોક્તા પણ થાય–એમ બની
શકે નહિ. જેનો કર્તા –ભોક્તા થાય તેનાથી પોતાની ભિન્નતા કેમ જાણે? રાગનો જે
ચોથા ગુણસ્થાનના ધર્મીને દશા! હજી તો આત્મા જડની શરીરની ક્રિયા કરે ને તેનાથી
ધર્મ થાય–એ વાત તો ક્યાં ગઈ? અહીં તો કહે છે કે શરીર કે તેની ક્રિયા તો આત્મામાં
છે જ નહિ, રાગની ક્રિયા પણ જ્ઞાનમાં નથી. જ્ઞાનક્રિયા તે જ આત્માની ક્રિયા છે. તે
જ્ઞાનક્રિયારૂપે પરિણમતો જ્ઞાની સિદ્ધભગવાનની જેમ રાગાદિનો અકર્તા છે. આ
અકર્તાપણાની અપેક્ષાએ તેને મુક્ત જ કહ્યો છે.
શુદ્ધચૈતન્યના આનંદને ભોગવવામાં મગ્ન થઈ છે. તે શુદ્ધપરિણતિની અપેક્ષાએ રાગાદિ
પરભાવો છે તે પરદ્રવ્યની સામગ્રી છે. તે શુદ્ધ ચૈતન્યવસ્તુની સામગ્રી નથી. એનાથી
રહિત શુદ્ધચૈતન્યને અનુભવતો જ્ઞાની ‘
વગરના, અને આ કહે કે હું રાગવડે સિદ્ધપદને સાધું–તો એણે તો સિદ્ધભગવાન કરતાં
વિરુદ્ધ પોતાનું સ્વરૂપ માન્યું. ભાઈ, જેમ સિદ્ધભગવાનમાં રાગ નથી તેમ આ આત્માના
સ્વરૂપમાં પણ રાગ નથી, રાગનું કર્તા–ભોક્તાપણું જ્ઞાનમાં નથી, –એમ અનુભવમાં લે
અતીન્દ્રિય આનંદને તે અનુભવે છે. રાગ બાકી રહ્યો છે તેને જ્ઞાનની સાથે નથી
ભેળવતા, પણ પોતાના સ્વરૂપથી ભિન્નપણે તેને જાણે છે. આવા આત્માનો અનુભવ તે
મોક્ષમાર્ગ છે. આવા અનુભવ વગર મોક્ષમાર્ગ થતો નથી.