: અષાડ : ૨૪૯૪ : આત્મધર્મ : ૫ :
સમ્યક્નિશ્ચયમાં લીન, ને વ્યવહારથી વિમુક્ત, એવા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સન્તો મોક્ષને
સાધે છે. શુદ્ધઆત્માને દેખવો–અનુભવવો તેને જ જૈન શાસન કહ્યું છે. વ્યવહારનો
આશ્રય કરીને અશુદ્ધતાનો અનુભવ કરે તેને જૈનશાસન નથી કહ્યું, તેને ધર્મ નથી કહ્યો.
શુદ્ધવસ્તુના અનુભવ વગર ધર્મ કેવો? હજી તો શુભરાગ તે જૈનધર્મ છે એમ માને તે
રાગનું સેવન છોડીને શુદ્ધવસ્તુનું સેવન ક્યાંથી કરશે? રાગનું સેવન, રાગથી કંઈ પણ
લાભબુદ્ધિ, તે તો મિથ્યાબુદ્ધિ છે. મોક્ષમાર્ગ તો ભગવાને શુદ્ધાત્માના સેવનથી જ કહ્યો છે.
અંદરના ગુણગુણીભેદ સંબંધી કોઈ સૂક્ષ્મ વિકલ્પ, તે વિકલ્પ અંદરના
અનુભવમાં જવા માટે કાંઈક તો સહાયકારી થશે! –તો કહે છે કે ના; સઘળાય
વિકલ્પરૂપ વ્યવહારનો આશ્રય છોડ, ને શુદ્ધઆત્માનો આશ્રય કર ત્યારે જ તને
અંતરમાં આનંદનો અનુભવ થશે ને ત્યારે જ મોક્ષમાર્ગ શરૂ થશે. આ કળશના રચનાર
અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે જ પુરુષાર્થસિદ્ધિઉપાય શાસ્ત્ર રચ્યું છે; તેમાં પણ કહે છે કે– ‘एवमयं
कर्मकृतैः भावैः असमाहितो अपि युक्त इव प्रतिभाति बालिशानां प्रतिभासः स खलु
भवबीजम् ।’ (ગા.૧૪) આ ચૈતન્યસ્વરૂપ શુદ્ધઆત્મા છે તે શરીરાદિક અને રાગાદિક
એવા કર્મકૃત ભાવોથી અસંયુક્ત છે–ભિન્ન છે, છતાં બાલિશ એટલે કે અજ્ઞાની જીવોને તે
રાગરૂપ ને શરીરરૂપ હોય એવો પ્રતિભાસ થાય છે; અજ્ઞાનીઓનો તે પ્રતિભાસ ખરેખર
ભવનું બીજ છે.
જુઓ, આ ભવનું બીજ! તેની સામે મોક્ષનું બીજ શું ? –કે ‘નિશ્ચયનયાશ્રિત
મુનિવરો પ્રાપ્તિ કરે નિર્વાણની.’ નિશ્ચયનયવડે દેહથી ને રાગથી ભિન્ન એવા પોતાના
શુદ્ધઆત્માને અનુભવમાં લેવો તે મોક્ષનું બીજ છે. તેમાં ક્યાંય રાગની અપેક્ષા નથી,
રાગથી તો તે અસંયુક્ત છે. શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ રાગને સ્પર્શતો નથી.
રાગથી લાભ માનશે તે જીવ રાગ વગરના શુદ્ધઆત્માને કેમ અનુભવશે? જે
સમ્યક્ સ્વભાવમાં વિકલ્પ છે જ નહિ એને અનુભવમાં –શ્રદ્ધામાં લેતાં કોઈ વિકલ્પમાં
લાભબુદ્ધિ રહેતી નથી. વિકલ્પની પરવા વગરનો ખુદ આત્મા પોતે પોતાને
સ્વાનુભૂતિથી અનુભવે છે, –આવો મોક્ષમાર્ગ ભગવાને કહ્યો છે. રાગ–વિકલ્પ કે ભેદરૂપ
વ્યવહારનો જેટલો આશ્રય છે તેટલો તો અશુદ્ધ ભાવબંધ છે, તે મોક્ષનું કારણ થઈ
શકતો નથી.
અહો, આવા સ્વાધીન મોક્ષમાર્ગને કોણ ન સેવે! સમ્યક્ નિશ્ચય એવા
નિજસ્વરૂપના મહિમામાં કોણ લીન ન થાય? ને રાગમાં–વ્યવહારમાં કોણ લીન રહે?
સન્તો એટલે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સાધકજીવો વિકલ્પથી ભિન્ન થઈને, વ્યવહારનો આશ્રય
છોડીને, એક