: શ્રાવણ : ર૪૯૪ આત્મધર્મ : ૫ :
રાગ – દ્વેષના ક્ષયની રીત : શુદ્ધચૈતન્ય – અનુભવ
(સમયસર કલશ ૨૧૮ થ ૨૦)
આચાર્યદેવ કહે છે કે હે ભાઈ ! જેમ જ્ઞાન તારો કાયમી
સ્વભાવ છે, તેમ રાગ–દ્વેષ કાંઈ તારો સ્વભાવ નથી; માટે
વસ્તુસ્વભાવના અનુભવ વડે તે રાગ–દ્વેષને મટાડવાનું સુગમ
છે, તેમાં કાંઈ મુશ્કેલી નથી.
જીવનું મૂળસ્વરૂપ રાગ–દ્વેષ નથી; જીવનું મૂળસ્વરૂપ તો જ્ઞાન છે. જ્ઞાનસ્વરૂપના અનુભવ
વડે રાગ–દ્વેષનો ક્ષય થઈ જાય છે. રાગ કે દ્વેષ, અશુભ કે શુભ તે અશુદ્ધભાવપરિણતિ છે;
અજ્ઞાનને લીધે જીવ પોતાને તેવા અશુદ્ધસ્વરૂપે જ અનુભવે છે. જ્ઞાની તો રાગ–દ્વેષથી ભિન્ન
શુદ્ધચૈતન્યથી ઓળખાણ વડે શુદ્ધઅનુભવશીલ થયા છે, એટલે પોતાને શુદ્ધસ્વરૂપે જ અનુભવતા
થકા રાગાદિ અશુદ્ધભાવને ક્ષય કરે છે. શુદ્ધતાના અનુભવ વગર રાગ–દ્વેષનો ક્ષય કદી થઈ શકે
જ નહિ. તેથી કહે છે કે, શુદ્ધચૈતન્યના અનુભવશીલ એવા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો, તત્ત્વદ્રષ્ટિવડે એટલે
કે શુદ્ધ જીવસ્વરૂપના અનુભવવડે રાગ–દ્વેષને મૂળમાંથી મટાડીને દૂર કરો.
અહીં તો ‘સમ્યગ્દ્રષ્ટિ’ નો અર્થ જ ‘શુદ્ધચૈતન્ય–અનુભવશીલ’ એમ કર્યો; શુદ્ધચૈતન્યના
અનુભવને જ તત્ત્વદ્રષ્ટિ કહી છે, અને એવા અનુભવવાળા જીવોને જ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ કહ્યા છે. આવા
અનુભવરૂપ શુદ્ધ તત્ત્વદ્રષ્ટિ વગર રાગ–દ્વેષ કદી છૂટે નહિ. રાગ–દ્વેષથી ભિન્નતાના અનુભવ
વગર રાગ–દ્વેષ કેમ મટે? રાગવડે મોક્ષ થવાનું જે માને છે તેને તો મોક્ષ પણ રાગવાળો જ ઠર્યો!
જીવનું સહજ સ્વરૂપ રાગ–દ્વેષવાળું નથી. જીવનું સહજ સ્વરૂપ તો જ્ઞાન–આનંદરૂપ છે.
આવા સહજ સ્વરૂપના અનુભવદ્વારા મુક્તિપદની પ્રાપ્તિ થાય છે ને રાગ–દ્વેષાદિ વિભાવપરિણતિ
મટી જાય છે.
કોઈ કહે કે ‘રાગ–દ્વેષ છોડો...’ પણ રાગ–દ્વેષ વગરનો શુદ્ધઆત્મા કેવો છે તેના અનુભવ
વગર રાગ–દ્વેષ છૂટે જ નહિ; શુદ્ધપરિણતિ થયા વગર વિભાવ પરિણતિ