: ભાદરવો : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ : ૨૩ :
જ્યારે રાજગૃહીમાં મહારાણી ચેલણાને કયાંય ચેન
નથી પડતું, ને અત્યંત ઉદાસ બેચેન રહે છે; ત્યારે એકવાર
અભયકુમાર કહે છે કે હે માતા! આમ સુનમુન બેસી રહેવા
કરતાં આપણે કાંઈક ધાર્મિકવાર્તા કરીએ, જેથી મનમાં
પ્રસન્નતા થાય. ત્યારે ચેલણા પણ પ્રસન્નતાથી કહે છે કે હા
પુત્ર, તારી વાત સાચી છે. દુઃખસંકટમાં ધર્મનું જ શરણ છે.
આમ કહીને પછી બંને જે ધર્મચર્ચા કરે છે તે અહીં આપીએ
છીએ. એક આદર્શ માતા–પુત્ર વચ્ચેની આ ચર્ચા
જિજ્ઞાસુઓને ગમશે. (સોનગઢમાં ભાદરવા સુદ બીજે
બાલિકાઓએ ‘‘મહારાણી ચેલણા’’ નું સુંદર ભાવવાહી
નાટક કર્યું હતું, તે નાટકમાંથી આ ચર્ચાનો પ્રસંગ આપ્યો
છે. પૂરું નાટક વાચવા માટે ‘‘મહારાણી ચેલણા’’ નું
પુસ્તક વાંચો.)
અભયકુમાર : માતા! આપના જેવા ધર્માત્મા ઉપર પણ આવા સંકટ કેમ આવતા હશે ?
ચેલણા: પુત્ર, પૂર્વે જેણે દેવ–ગુરુ–ધર્મની કાંઈક વિરાધના કરી હોય તેને જ આવી
પ્રતિકૂળતાના પ્રસંગે આવે છે.
અભય : હેં માતા! પ્રતિકૂળસંયોગોમાં પણ જીવ ધર્મ કરી શકે?
ચેલણા : હા ભાઈ! ગમે તેવા પ્રતિકૂળ સંયોગ હોવા છતાં જીવ ધર્મ કરી શકે છે;
બહારના કોઈ સંયોગ જીવને નડતા નથી.
અભય : પણ અનુકૂળ સંયોગ હોય તો ધર્મ કરવામાં તે કાંઈક મદદ તો કરેને!
ચેલણા : નહિ, ભાઈ! ધર્મ તો આત્માના આધારે છે, સંયોગના આધારે ધર્મ
નથી. સંયોગનો તો આત્મામાં અભાવ છે.
અભય : તો બહારમાં ને પ્રતિકૂળ સંયોગ કેમ મળે છે ?
ચેલણા : એ તો આગલા ભવમાં જેવો પુણ્ય–પાપના ભાવો જીવે કર્યાં હોય તેવા
સંયોગ અત્યારે મળે છે. પુણ્યના ફળમાં અનુકૂળ સંયોગ મળે ને પાપના
ફળમાં પ્રતિકૂળ સંયોગ મળે, –પરંતુ ધર્મ તો તે બંનેથી જુદી ચીજ છે.
અભય : માતાજી! આ વિચિત્ર સંસારમાં કોઈવાર અધર્મી જીવો પણ સુખી દેખાય
છે, ને કોઈવાર ધર્મી જીવો પણ દુઃખી દેખાય છે–તેનું શું કારણ ?