: ભાદરવો : ૨૪૯૪ આત્મધર્મ : ૨૫ :
• જ્ઞાનની અનુભૂતિ તે મોક્ષમાર્ગ •
[સાધક અને સાધ્ય બંને જ્ઞાનમય છે....રાગમય નથી]
[કલશટીકા– પ્રવચનો : કળશ ૨૬૬–૨૬૭]
જેવો જ્ઞાયક–ચૈતન્ય આત્મા છે તે–મય તેની અનુભૂતિ છે, ને તે જ મોક્ષામાર્ગ
છે. ‘તે–મય’ એટલે જેવો સ્વભાવ છે તેવી જ જાતની પર્યાય થઈ, તેમાં રાગાદિનો
જરાય અંશ સ્પર્શતો નથી. વિકલ્પનો અંશ પણ જેમાં નથી એવી જે જ્ઞાયક સ્વભાવમય
અનુભૂતિ છે, –તે મોક્ષમાર્ગ છે. અધૂરો જ્ઞાનમયભાવ તેનું નામ સાધકદશા; ને પૂર્ણ
જ્ઞાનમયભાવ તે સાધ્યરૂપ મોક્ષદશા. –તે બંનેમાં ક્યાંય રાગ નથી, રાગ જુદો રહે છે;
જ્ઞાનમય પરિણતિમાં તેનો અભાવ છે.
મતિ–શ્રુતજ્ઞાન ભલે સાધકરૂપ છે, પણ તે રાગ વગરના છે; તે જ્ઞાન
આત્મસ્વભાવમય છે, આત્માને સ્વસંવેદનમાં પ્રત્યક્ષ કરનારા છે. ચેતના જેનું સર્વસ્વ
છે એવા આત્માને ધર્મી અનુભવે છે. જ્ઞાનમય ભૂમિકાના અનુભવ વડે જ સાધ્ય અને
સાધકભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. આવી જ્ઞાનમય ભૂમિકાને પામેલો, એટલે કે
અનુભવદશાને પામેલો જીવ પ્રત્યક્ષ શુદ્ધસ્વરૂપનો અનુભવ કરતો થકો મોક્ષને પામે છે.
આવા અનુભવ વગરના જીવો ચાર ગતિનાં દુઃખને જ પામે છે. આ રીતે
શુદ્ધજીવસ્વરૂપનો અનુભવ તે એક જ મોક્ષનો માર્ગ છે. મોક્ષના માર્ગ બે નથી એક જ
છે; મોક્ષમાર્ગનાં સમ્યગ્દર્શન બે નથી, એક જ છે.–શુદ્ધાત્માને પ્રતીતમાં લેવો તે એક જ
સમ્યગ્દર્શન છે. એ જ રીતે મોક્ષમાર્ગમાં સમ્યગ્જ્ઞાન ને સમ્યક્ચારિત્ર પણ એક જ
પ્રકારનું છે, બે નથી. આ રીતે શુદ્ધઆત્માના શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ એક જ સાચો
મોક્ષમાર્ગ છે. ને આવો મોક્ષમાર્ગ જ્ઞાનમય આત્માના અનુભવમાં સમાય છે. આવા
અનુભવ વડે જ દુઃખનો નાશ ને આનંદની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ભગવાન આત્મા, જેમાં ભવ ને ભવનો ભાવ નથી, તેને જ્ઞાનપર્યાયમાં જ્ઞેય
બનાવી, તેનો શ્રદ્ધામાં સ્વીકાર કરી ને તેમાં જ ઉપયોગને લીન કરીને તેને ધ્યાવતાં
મોક્ષમાર્ગ અને મોક્ષ થાય છે. મોક્ષમાર્ગ કહો કે વીતરાગી અમૃતની શાંતિનું વેદન કહો!
રાગનું વેદન તો તેનાથી વિરુદ્ધ છે, અશાંત છે. શુભરાગવડે સાધકપણું સહેલું પડે–એમ
નથી, જ્ઞાનના અનુભવવડે જ સાધકપણું સહેલું થાય છે, માટે કહે છે કે–
લાખ બાતકી બાત યહ નિશ્ચય ઉર લાવો,
તોડ સકલ જગ દંદ–ફંદ જિન આતમ ધ્યાવો.