: ૪ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯૪
૧૩. શાસ્ત્રના જાણપણારૂપ વિદ્વત્તા જુદી ચીજ છે ને જ્ઞાનચેતના જુદી ચીજ છે.
અજ્ઞાનીને રાગમાં એકત્વબુદ્ધિને લીધે, શાસ્ત્ર તરફનું જાણપણું તે પણ
અજ્ઞાનચેતના છે. રાગથી તેની ચેતના જુદી પડી નથી, ને જ્ઞાનસ્વભાવને તેણે
ચેત્યો નથી (અનુભવ્યો નથી) તેથી તેને જ્ઞાનચેતના નથી.
૧૪. શુદ્ધઆત્માના સમસ્ત ગુણ–પર્યાયોમાં ચેતના રહે છે, ને તેનાથી અન્ય કોઈ
ભાવોમાં ચેતના રહેતી નથી.–આ રીતે તેનામાં અવ્યાપ્તિ કે અતિવ્યાપ્તિ નથી,
જેમ છે તેમ યથાર્થ નિજસ્વરૂપને તે સંચેતે છે–અનુભવે છે.
૧પ. અહો, ચૈતન્ય–પરમેશ્વરને ચેતનાએ પોતામાં દેખી લીધો....એટલે તે પરમ
આનંદિત થઈ....અનુભવરસની ખુમારીમાં ચેતના એવી મસ્ત થઈ કે જગતમાં
બીજા કોઈની આશા ન રહી.
૧૬. પોતામાં નિજ પરમેશ્વરના દર્શનથી જ્ઞાની–સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જ્યાં ભેદજ્ઞાન થયું,
ચૈતન્યભાવને અને રાગભાવને સ્વાદભેદ જાણીને ભિન્ન જાણ્યા, ત્યાં તે
સમ્યગ્દ્રષ્ટિના પરિણામ જ્ઞાનમય જ હોય છે, રાગમય પરિણામ તેને નથી.
૧૭. પ્રશ્ન :– જ્ઞાનીનેય ચારિત્રમોહ વગેરેના ઉદયથી રાગાદિ વિચિત્ર પરિણામે તો વર્તે
છે, છતાં તેના પરિણામ જ્ઞાનમય જ કેમ કહ્યા?
ઉત્તર :– ભાઈ, તે રાગના કાળેય જ્ઞાનીનું કાંઈ રાગમય થઈ ગયું નથી, તે તો
રાગથી જુદું જ જ્ઞાનસ્વભાવમાં તન્મય વર્તે છે. માટે રાગાદિ છે તે જ્ઞાનીનાં
પરિણામ ખરેખર નથી, જ્ઞાનમય ભાવ તે જ જ્ઞાનીનાં પરિણામ છે.
૧૮. રાગના કાળે પણ જ્ઞાની તેને પોતાથી ભિન્નપણે જાણે છે, ને તે વખતના જ્ઞાનને
પોતાથી અભિન્ન જાણે છે. માટે જ્ઞાનમયપરિણામ જ જ્ઞાનીને છે, સમ્યકત્વ–જ્ઞાન–
આનંદ એ બધા શુદ્ધપરિણામો જ્ઞાનમાં સમાય છે, પણ રાગાદિ અશુદ્ધપરિણામો
જ્ઞાનમાં સમાતા નથી.
૧૯. અજ્ઞાનીને રાગ વખતે રાગથી જુદું જ્ઞાન ભાસતું નથી, એટલે તે તો પોતાને
રાગમય જ અનુભવે છે, એટલે તેનો બધો અનુભવ અજ્ઞાનમય છે. આનંદસ્વરૂપ
આત્માનું ભાન નથી, વેદન નથી, એટલે અજ્ઞાનમય ભાવને જ તે વેદે છે. આ
રીતે અજ્ઞાનીના બધા ભાવો અજ્ઞાનમય છે, ને જ્ઞાનીના બધા ભાવો જ્ઞાનમય છે.
૨૦. રાગાદિથી ભિન્ન પરિણમતો જ્ઞાની તે રાગાદિનો કર્તા કેમ હોય ? જ્ઞાનમાં તન્મય
પરિણમતો જ્ઞાની જ્ઞાનનો જ કર્તા છે.