: કારતક : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૭ :
* જ્ઞાન તે આત્મા છે. જ્ઞાનની એકતા આત્મા સાથે છે. જ્ઞાન તે રાગ નથી, જ્ઞાન તે
અચેતન નથી, એટલે ‘જ્ઞાન’ ને જાણતાં રાગથી ને અચેતનથી ભિન્ન એવો ‘આત્મા’ જ
જણાય છે. માટે જ્ઞાનને જાણવાનું કહેતાં પરમાર્થે આત્માને જ જાણવાનું આવે છે.
* આ રીતે ‘જ્ઞાન તે આત્મા’ એમ કહેતાં ગુણ–ગુણીભેદરૂપ વ્યવહાર વચ્ચે
આવી જાય છે છતાં તેનું તાત્પર્ય તો આત્મા બતાવવાનું છે, એટલે તે તાત્પર્ય સમજીને
શિષ્યની પર્યાય આત્મા તરફ ઝુકે છે ને પરમાર્થ આત્માને અનુભવે છે. એકલા ભેદના
વિકલ્પમાં તે નથી અટકતો પણ જ્ઞાનને વિકલ્પથી પાર કરીને તે જ્ઞાનથી અભેદ
આત્માને લક્ષમાં લઈ લ્યે છે. ને આવો પરમાર્થ આત્મા લક્ષમાં આવતાં જ અતીન્દ્રિય
આનંદથી ભરેલા સુંદર જ્ઞાનતરંગ આત્મામાં ઉલ્લસે છે...
* આ રીતે આવો પરમાર્થ આત્મા સમજાવવો તે શાસ્ત્રનું પ્રયોજન છે. આત્મા
જ્ઞાનદર્શનચારિત્રસ્વરૂપ છે–એમ વાણીમાં ભલે ભેદથી કથન આવે, પણ ઉપદેશકના
લક્ષમાં તે વખતે જ અભેદ આત્મા છે, તે શ્રોતા પણ એવો પાત્ર છે કે ભેદને મુખ્ય ન
કરતાં અભેદઆત્માને લક્ષમાં લઈને પરમાર્થસ્વરૂપ સમજી જાય છે. આ રીતે
ભૂતાર્થસ્વભાવના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શન થાય છે. માટે જિનોપદેશનો આ મહાન સિદ્ધાંત છે
કે ભૂતાર્થ જ આશ્રય કરવા યોગ્ય છે ને વ્યવહાર આશ્રય કરવા યોગ્ય નથી.–આ
મોક્ષમાર્ગની રીત છે.
૨૪ તીર્થં કરભગવંતોએ શું જાણ્યું?
૨૪ મી ગાથામાં ૨૪ તીર્થંકરોનો સન્દેશ આપતાં કુંદકુંદસ્વામી કહે છે કે
સર્વજ્ઞભગવંતોના જ્ઞાનમાં જીવ સદાય ઉપયોગલક્ષણવાળો જ જણાયો છે; તો તે
ઉપયોગલક્ષણવાળો જીવ પુદ્ગલ–શરીરરૂપ કેમ થઈ શકે?–કે જેથી શરીરને તું
પોતાનું કહે છે! ભાઈ! શરીર તો સદા પુદ્ગલરૂપ છે, ને તું તો સદા ચેતનરૂપ
છો, –સર્વજ્ઞભગવંતોના આવા ઉપદેશ વડે તું જીવ અને શરીરને સર્વથા ભિન્ન
જાણ ને પ્રસન્ન થઈને ઉપયોગરૂપ સ્વદ્રવ્યને જ તું પોતાનું અનુભવ.
[જેઠ સુદ આઠમની સ્વાધ્યાયમાં સમયસારની ૨૪ મી ગાથા આવતાં
ગુરુદેવે ઘણી પ્રસન્નતાપૂર્વક ઉપરના ભાવો કહ્યા હતા.)