: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૩૧ :
મોહને મૂળમાંથી ઉખેડીને શુદ્ધ આત્માની પ્રાપ્તિ કરવા માટે મુમુક્ષુએ સર્વ ઉદ્યમથી કટિબદ્ધ
થઈને કમર કસી છે...હવે તેની પર્યાયમાં મોહ ટકી શકે નહિ. મોહને જીતવાની આ રીત
ચાલે છે.
દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયથી આત્માને જાણનાર ધર્મી વિચારે છે કે વર્તમાન પર્યાયમાં
મને અરિહંત જેવું કેવળજ્ઞાન જોકે પ્રગટ નથી પણ દ્રવ્ય–ગુણમાં શક્તિપણે તો હું
અરિહંત જેવો જ પરિપૂર્ણ છું, મારા પૂર્ણસ્વભાવના અવલંબને મારી પર્યાય પણ પૂર્ણ
શુદ્ધ અરિહંત જેવી જ થઈ જશે. આમ સ્વશક્તિનો નિર્ણય કરીને અંતરસ્વભાવમાં
ઝંપલાવે છે, એટલે કે પર્યાયને દ્રવ્યસ્વભાવમાં એકાગ્ર કરે છે ત્યાં તત્ક્ષણ શુદ્ધોપયોગ
વડે મોહનો નાશ થઈને અપૂર્વ સમ્યગ્દર્શન થાય છે. અનંતા જીવો આ રીતે સમ્યગ્દર્શન
કરીને, મોહનો ક્ષય કરીને, મોક્ષ પામ્યા છે. અનંતા તીર્થંકરોએ આવો જ મોહક્ષયનો
ઉપદેશ આપ્યો છે.
અહા, દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયરૂપ વસ્તુસ્વરૂપનો અલૌકિક ઉપદેશ અરિહંતદેવના
શાસનમાં જ છે,–તેને જાણતાં મોહનો નાશ થાય છે. સમ્યગ્દર્શનનો ઉદ્યમ કરનાર જીવ
પહેલાં તો દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયરૂપ નિજઆત્માને મનવડે ઓળખી લ્યે છે,–હજી સાથે વિકલ્પ
છે એટલે કહ્યું કે મનવડે જાણી લ્યે છે; હજી સાક્ષાત્ નિર્વિકલ્પ થઈને નથી જાણ્યું પણ
જ્ઞાન સાથે હજી વિકલ્પ છે. આટલો નિર્ણય કરીને પછી અંતરસ્વભાવમાં ઝૂકે છે ને ત્યારે
સમ્યગ્દર્શન થાય છે.
શરીરની ક્રિયાવાળો કે રાગવાળો આત્મા માનતો તે વાત તો ક્યાંય છૂટી ગઈ;
અલ્પજ્ઞ જેટલો છું એવી બુદ્ધિ પણ ન રહી; હવે તો સામે અરિહંતનું પૂર્ણસ્વરૂપ લક્ષમાં
લઈને તેની સાથે પોતાના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને સરખાવીને આત્મસ્વરૂપને નિર્ણયમાં લીધું
છે–“આવો નિર્ણય તે સમ્યગ્દર્શનની ભૂમિકા છે.” મારું દ્રવ્ય કેવું? કે અરિહંત ભગવાન
જેવું ચૈતન્યમય મારું દ્રવ્ય છે; મારા ગુણો કેવા? કે અન્વયરૂપ કાયમ રહેનારા
ચૈતન્યગુણો છે; અને વ્યતિરેકરૂપ જે ચૈતન્યપરિણમન તે પર્યાયો છે. જ્ઞાનની પર્યાયો
જ્ઞાનરૂપ છે. આમ જ્ઞાનમય પોતાના દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને જાણતાં સ્વસન્મુખપરિણતિ
થાય છે, દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયરૂપ આત્માને એક કાળે જ જાણી લેતો તે જીવ અંતર
ચેતનસ્વભાવમાં જ પર્યાયને લીન કરે છે, ત્યાં ગુણગુણી ભેદની વાસના પણ રહેતી
નથી. ગુણભેદ ને પર્યાયભેદ બંનેનું લક્ષ છોડીને એકલા આત્માને જ અનુભવે છે. આવા
અનુભવકાળમાં સમ્યગ્દર્શન થાય છે.