Atmadharma magazine - Ank 302
(Year 26 - Vir Nirvana Samvat 2495, A.D. 1969).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 8 of 53

background image
: માગશર : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : પ :
‘જ્ઞાની સેવા’ તે ક્રિયા છે,
તે નવી થાય છે
સમયસાર ગા. ૧૭–૧૮માં મોક્ષને માટે જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને સેવવો–એમ
જ્ઞાનને સેવવાનો ઉપદેશ આપ્યો.
ત્યાં શિષ્ય પૂછે છે–પ્રભો! આત્મા તો સદાય જ્ઞાનસ્વરૂપ છે જ, એટલે જ્ઞાનને
સેવે છે જ, જ્ઞાનથી જુદો તો નથી; છતાં જ્ઞાનને સેવવાનો ઉપદેશ શા માટે આપો છો?
પોતાના જ્ઞાનગુણથી આત્મા કદી જુદો તો નથી, જ્ઞાન સાથે તાદાત્મ્ય જ છે; પછી
જ્ઞાનની સેવાનો ઉપદેશ કેમ આપો છો! જુઓ, આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં આચાર્યદેવ
વસ્તુસ્વરૂપ સ્પષ્ટ કરીને સમજાવે છે: ભાઈ! જ્ઞાનગુણ સાથે આત્મા સદા તાદાત્મ્ય છે–
એ સાચું, છતાં તેણે જ્ઞાનને એકક્ષણ પણ સેવ્યું નથી. કેમ નથી સેવ્યું? કારણ કે જ્યારે
પર્યાયને જ્ઞાન સાથે તાદાત્મ્ય કરે ત્યારે જ્ઞાનને સેવ્યું કહેવાય. પર્યાય તો રાગ સાથે
તાદાત્મ્ય થઈને રાગને જ સેવે છે–રાગને જ અનુભવે છે; જ્ઞાનમાં તન્મય પરિણમતો
નથી ને જ્ઞાનને અનુભવતો નથી; માટે જ્ઞાનને સેવતો નથી.
કેમકે ‘સેવવું’ તે ક્રિયા છે, ને ક્રિયા તે પર્યાયમાં થાય છે, દ્રવ્ય–ગુણમાં નહીં.
દ્રવ્ય–ગુણ ત્રિકાળ જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, આત્મદ્રવ્યને અને જ્ઞાનગુણને સદા તદ્રૂપપણું છે એ
ખરું, પણ તેમાં કાંઈ જ્ઞાનને સેવવારૂપ ક્રિયા નથી, જ્ઞાનની સેવારૂપ ક્રિયા ક્યારે થાય?
કે યથાર્થ ભેદજ્ઞાનનો ઉપદેશ પામીને અંદરમાં રાગ અને જ્ઞાનની ભિન્નતાના વિવેક વડે
આત્માને યથાર્થસ્વરૂપે જાણે ને તેમાં તન્મય થઈને પરિણમે,–આવું પરિણમન થાય તેનું
નામ જ્ઞાનની સેવા છે; ને જ્ઞાનના સેવનરૂપ આ ક્રિયા તે પર્યાય છે. આવી પર્યાય
પ્રગટ્યા વગર જ્ઞાનની સેવા થાય નહીં, જ્ઞાનસ્વભાવ તો સદાય છે, ને પર્યાય તે તરફ
ઢળીને તેમાં તદ્રૂપ પરિણમી, તેનું નામ જ્ઞાનની સેવા છે, તે જ મોક્ષમાર્ગ છે.
દ્રવ્ય ને ગુણ તો સદાય તાદાત્મ્ય છે જ, પણ જ્યારે પર્યાય પણ તેમાં જ
તાદાત્મ્યરૂપ થઈને પરિણમે ત્યારે શુદ્ધઆત્માનું સેવન (શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણ) કર્યું
કહેવાય; ત્યારે શુદ્ધઆત્માની સિદ્ધિ થાય. શુદ્ધાત્માને સેવવારૂપ ક્રિયા તે દ્રવ્યગુણમાં ન
હોય, તે તો પર્યાયમાં હોય.