: ૪ : આત્મધર્મ : પોષ : ૨૪૯પ
આચાર્યદેવ અપ્રતિબુદ્ધને પ્રતિબોધે છે
(એવું ભેદજ્ઞાન કરાવે છે કે જે ભેદજ્ઞાન
કરતાંવેંત જીવ આનંદિત થાય)
અપ્રતિબુદ્ધ કોણ છે?
જે અજ્ઞાની, જીવ અને શરીરને એક માને છે, રાગ અને જ્ઞાનને એકપણે
અનુભવે છે, શરીરથી ને રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માનો બોધ કરતો નથી, તે
અપ્રતિબુદ્ધ છે.
અહીં આચાર્યદેવ કોને સમજાવે છે?
અહીં એવા અપ્રતિબુદ્ધ–અજ્ઞાનીને આચાર્યદેવ ભિન્ન આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવે
છે: અરે ભાઈ! આત્મા તો ઉપયોગસ્વરૂપ છે; સર્વજ્ઞભગવાને કેવળજ્ઞાનમાં તો
ઉપયોગસ્વરૂપ જીવ જોયો છે; જીવ ઉપયોગસ્વરૂપ છે, તે કાંઈ જડરૂપ કે રાગરૂપ નથી.
અહો, આવો ઉપયોગસ્વરૂપ આત્મા, તેને તમે ઓળખો, અને પુદ્ગલબુદ્ધિ છોડો.
ચૈતન્યભાવમાં રહેલો આત્મા પોતે પોતાને ભૂલીને, રાગાદિ પરભાવોને–
દુર્ભાવોને પોતાનું સ્વરૂપ માનીને તેમાં એકાગ્ર થયો છે, તે દુરાત્મા છે. પોતાના
સ્વભાવરૂપ ‘ભાવ–નગર’ નો રહેવાસી દુર્ભાવનગરીમાં ચાલ્યો ગયો, રાગાદિ
દુર્ભાવોને જ તે અનુભવે છે. એવા અવિવેકી દુરાત્માને (આત્માથી જે દૂર છે એવા
દુરાત્માને, અથવા રાગાદિ દુર્ભાવરૂપે જ જે પોતાને અનુભવે છે એવા દુરાત્માને)
સમજાવે છે કે અરે દુરાત્મા! તું ઉપયોગસ્વરૂપ પોતાને જડ સાથે એકમેક કેમ માને
છે? જેમ પશુઓ લાડવા અને ઘાસ વચ્ચે વિવેક વગર બંનેને ભેળસેળ કરીને ખાય
છે તેમ તું ઉપયોગને અને રાગને એકમેકપણે અનુભવી રહ્યો છે–તે અવિવેક છે,
આવા અવિવેકને તું છોડ રે છોડ! ભગવાન સર્વજ્ઞદેવે જોયેલો જીવ તો સદા
ઉપયોગસ્વરૂપ છે; ઉપયોગને જીવનું લક્ષણ ભગવાને કહ્યું છે, પણ કાંઈ
રાગલક્ષણવાળો કે દેહવાળો જીવ ભગવાને કહ્યો નથી. અરે, ભગવાને કહેલા જીવને
તું ઓળખતો નથી, ને પુદ્ગલને જ તું જીવ માની રહ્યો છે, તે મોટો અવિવેક છે; તેમાં
આત્માની હિંસા છે, દુર્બુદ્ધિ છે; તેને તું હવે છોડી દે. અજ્ઞાનથી અત્યાર સુધીનો કાળ
તો જડ–ચેતનની એકત્વબુદ્ધિમાં વીત્યો, પણ હવે અમે બંનેનું ભેદજ્ઞાન કરાવ્યું તે
સમજીને તું પ્રતિબુદ્ધ થા, ને બંનેની એકત્વબુદ્ધિ છોડ.
આત્મા ઉપયોગસ્વરૂપે નિત્ય રહેનાર છે; પણ રાગ કાંઈ નિત્ય રહેનાર નથી,
ઉપયોગથી