: ફાગણ : ૨૪૯પ આત્મધર્મ : ૧૩ :
જ જીવનું જ્ઞાન રાગાદિથી પાછું વળીને સ્વભાવ તરફ ઝૂકેલું હોય છે. તે જ્ઞાનમાં
સ્વભાવની અસ્તિરૂપ ને રાગાદિની નાસ્તિરૂપ એકસાથે પરિણમન છે. આવું પરિણમન
થાય ત્યારે જીવને સાચું જ્ઞાન થયું કહેવાય, ને ત્યારે તે મોક્ષમાર્ગમાં આવ્યો એટલે કે
ભગવાનના માર્ગમાં આવ્યો.
મરતાં ‘દેહ છૂટયો’ એમ લોકો કહે છે; દેહ તે કાંઈ આત્મા ન હતો, તે છૂટો હતો
ને છૂટો પડ્યો; પણ શું જ્ઞાન કાંઈ છૂટે?–જ્ઞાન કાંઈ આત્માથી જુદું પડે? ન પડે, કેમકે
જ્ઞાન તો આત્માનો સ્વભાવ છે. એ જ રીતે રાગનો અભાવ થાય છે કેમકે તે પણ
આત્માનો અવિરુદ્ધસ્વભાવ નથી; તે તો વિરુદ્ધભાવ છે. આત્માના નિજભાવમાં તેનો
પ્રવેશ નથી એટલે તે ટળી જાય છે.
* જ્ઞાન તે આત્માનો અવિરુદ્ધસ્વભાવ છે.
* રાગ તે આત્માનો વિરુદ્ધભાવ છે.
* એ રીતે જ્ઞાનને અને રાગને ભિન્નતા છે.
–એ પ્રમાણે બંનેને જુદા જાણીને જ્ઞાન જ્ઞાનપણે પરિણમ્યું ને રાગપણે ન
પરિણમ્યું,–એ સાચું ભેદજ્ઞાન છે, તે આસ્રવોથી નિવૃત્તિ છે, તે જ સંવર છે, તે જ મોક્ષનો
ઉપાય છે.
નિજવૈભવનું ભાન થતાં...
નિજવૈભવનું ભાન થતાં યથાર્થ વસ્તુસ્થિતિની
મર્યાદા સમ્યગ્દ્રષ્ટિએ એમ જાણી કે ચૈતન્યસીમામાં
પરભાવનો પ્રવેશ જરાપણ નથી. ચૈતન્યના દ્રવ્યમાં
ગુણમાં કે નિર્મળપર્યાયમાં ક્યાંય પરભાવ નથી, પણ
પરભાવના અભાવરૂપ મારો સ્વભાવ છે. આવો, સ્વભાવ
વર્તમાનમાં જાણ્યો, ને સદાકાળ આવો જ સ્વભાવ રહેશે.
જેવું વર્તમાન તેવું ત્રિકાળ. વર્તમાનમાં શુદ્ધતાના વેદન
વગર ત્રિકાળ શુદ્ધ સ્વભાવ પ્રતીતમાં આવી શકે નહિ.
ભાઈ! તારા જ્ઞાનલક્ષણને લંબાવીને તું દેખ તો અત્યારે
જ તારો આત્મા કર્મના ને વિકારના અભાવરૂપે તને
દેખાશે, કેમકે કર્મમાં કે વિકારમાં જ્ઞાન લક્ષણ રહેતું નથી.
જ્ઞાન લક્ષણ તો શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં જ રહે છે.