: ૪ : આત્મધર્મ : જેઠ : ૨૪૯પ
વૃત્તિ ઊઠે તેમાં પણ દુઃખ છે–એમ જ્યાં સુધી ન સમજે ત્યાં સુધી જીવ દુઃખરૂપ આસ્રવોથી
પાછો ફરે નહિ, ને તેને સાચું ભેદજ્ઞાન થાય નહિ. ભેદજ્ઞાન કરનાર જીવ રાગાદિ પરભાવોથી
પાછો વળે છે એટલે કે તેમાં ક્્યાંય તેને સુખ ભાસતું નથી. તેનાથી ભિન્ન શુદ્ધ જ્ઞાનને એકને
જ તે પોતાના સ્વભાવપણે અનુભવે છે.–આવો અનુભવ તે મોક્ષમાર્ગ છે.
ભગવાન સર્વજ્ઞદેવે મોક્ષની સાધના માટે પહેલેથી જ એમ નક્કી કરવાનું
ફરમાવ્યું છે કે જ્ઞાન અને રાગાદિ ભાવોને અત્યંત જુદાઈ છે. સમ્યગ્દર્શનની ભૂમિકામાં
આવો દ્રઢ નિર્ણય હોય છે. વિકલ્પના મેલા તરંગ જેટલો આત્મા નથી, આત્મા તો
આખો આનંદનો સાગર છે. અહો! આવા આનંદથી ભરેલા ચૈતન્ય દરિયામાં વચ્ચે
રાગાદિનું અવલંબન કેવું? રાગને તો જીવ નથી કહેતા; જીવ તો ચેતન સ્વભાવ છે. –
આમ તારા સ્વભાવને રાગથી ભિન્ન જાણીને હે જીવ! તું રાગથી પાછો વળ. આત્માનો
નિર્ણય કરવા માટે આ ઉત્તમ અવસર તને મળ્યો છે. કેવળજ્ઞાનરૂપી લક્ષ્મી ચાંદલો કરવા
આવી છે, ત્યારે રાગમાં ધર્મ માનીને રોકાઈશ નહીં. આત્માના સાચા સ્વરૂપનો નિર્ણય
કર ત્યાં તને કેવળજ્ઞાનની ખાતરી થઈ જશે. –આવો વીતરાગ માર્ગ છે.
સમવસરણમાં બિરાજમાન ભગવાનને તો વીતરાગતા છે, ને ભગવાનની
વાણીમાં પણ વીતરાગતાનો જ, એટલે કે જ્ઞાનસ્વભાવના અવલંબનનો જ ઉપદેશ
આપ્યો છે. વાણીના અવલંબને તો રાગ થાય છે, તેનો ઉપદેશ ભગવાને નથી આપ્યો.
ભગવાને પોતે પરનું અવલંબન છોડીને, સ્વભાવના અવલંબને સર્વજ્ઞતા પ્રગટ કરી છે,
ને વાણીમાં પણ સમસ્ત પરનું અવલંબન છોડીને સ્વભાવનું એકનું જ અવલંબન
લેવાનું ભગવાને ઉપદેશ્યું છે. ભગવાને રાગ અને પરાલંબન છોડ્યું તો તેઓ રાગનો કે
પરાલંબનનો ઉપદેશ કેમ આપે? પરના અવલંબનથી લાભ થવાનું બતાવે તે ઉપદેશ
વીતરાગભગવાનનો નહિ. સ્વાશ્રયે વીતરાગતાનો ઉપદેશ તે જ વીતરાગભગવાનનો
ઉપદેશ છે. –આવા સ્વાશ્રયનો નિર્ણય કરે તેને જ ભગવાનની વાણીનો સાચો નિર્ણય
થાય છે. પરાશ્રયથી (શુભરાગથી પણ) લાભ માનનાર જીવ ભગવાનની વાણીને
ઓળખતો નથી. અહો, વીતરાગનો માર્ગ અનેરો છે.
ગણધરો, ઈન્દ્રો અને ચક્રવર્તી વગેરેની સભામાં સમવસરણ વચ્ચે ભગવાન
સર્વજ્ઞપરમાત્માનો જગતને માટે આ અધ્યાત્મસન્દેશ છે કે હે જીવો, તમારો જ્ઞાનસ્વભાવ છે,
તેનાથી બહાર વાણીના શ્રવણ ઉપર લક્ષ જાય કે કોઈ પણ બહારના પદાર્થનું અવલંબન
લેવા તરફ લક્ષ જાય તેમાં રાગ અને આકુળતા છે, તે સુખનું કારણ નથી. જીવના નિર્મળ–