બહારના કે શાસ્ત્રના ભણતરથી કોઈ એમ માની લ્યે કે અમે ધર્મમાં બીજા કરતાં
આગળ વધી ગયા, તો આચાર્યદેવ કહે છે કે ભાઈ, ધીરો થા. આત્મારૂપ થઈને
આવ્યો. ધર્મના રાહ તો અંદર ચૈતન્યમાં છે. અંર્તમુખ થઈને જેણે ચિદાનંદ તત્ત્વને
જાણ્યું–અનુભવ્યું તે ધર્માત્મા જ ધર્મમાં આગળ વધેલા છે.
ઓળખાઈ જાય એવો આત્મા નથી. ‘આ જ્ઞાની છે, આ મુનિ છે’ એમ ઓળખાણ થાય
થાય. એટલે અનુભવી હોય તે જ ખરેખર અનુભવીને ઓળખે. આ આત્મા સર્વજ્ઞ છે,
આ સાધક ધર્મી છે–એવો ખરો નિર્ણય, પોતામાં તે જાતનો અંશ પ્રગટે ત્યારે જ થાય છે.
‘પ્રત્યક્ષ’ કહેવાય છે. એવા પ્રત્યક્ષ વગરના એકલા અનુમાનથી આત્માનો સાચો નિર્ણય
થઈ શકતો નથી. અંશે પ્રત્યક્ષ પૂર્વકનું અનુમાન તે સાચું હોય છે. પહેલાં સ્વસંવેદન
ફરી ગઈ. –અહા! હવે ખરી અપૂર્વ ઓળખાણ થઈ, હવે મેં ભગવાનની જાતમાં ભળીને
ભગવાનને ઓળખ્યા.
જ્ઞાનીને ઓળખનારો જીવ પોતે જ્ઞાનીના માર્ગમાં ભળી જાય છે. ભગવાનના માર્ગમાં
થઈને જ આત્માની કે દેવ–ગુરુની સાચી ઓળખાણ થઈ શકે છે. સ્વસંવેદનસહિત
અનુમાન સાચું હોય, પણ સ્વસંવેદન વગર એકલા અનુમાનથી આત્મા જાણવામાં
કે સ્વસંવેદનથી જાણ. આત્માનો વાસ્તવિક અંશ તારામાં પ્રગટ્યા વગર બીજા આત્માનું
અનુમાન તું ક્્યાંથી કરીશ?