: ૨૮ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૪૯પ
* આત્મા જડ ઈન્દ્રિયોરૂપ નથી એટલે તે જડ ઈન્દ્રિયો દ્વારા થતું જ્ઞાન તે પણ ખરેખર
આત્મા નથી. ઈન્દ્રિયજ્ઞાન તે આત્માનું પરમાર્થસ્વરૂપ નથી.
* ઈન્દ્રિયોરૂપી નદી વડે જ્ઞાનસમુદ્રમાં ભરતી આવતી નથી, અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે
જ્ઞાનસમુદ્ર પોતે પોતામાં એકાગ્ર થતાં આનંદના તરંગ સહિત જ્ઞાનની ભરતી
આવે છે.
* જ્ઞેયરૂપ એવો પરમાર્થસ્વરૂપ આત્મા ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે અનુભવમાં આવી શકતો નથી.
ઈન્દ્રિયોના અવલંબનવાળું જ્ઞાન આત્માને જાણી શકતું નથી. ચિદાનંદસ્વભાવમાં
અંતર્મુખ થયેલા જ્ઞાનમાંથી ઈન્દ્રિયોનું આલંબન છૂટી જાય છે, અને એ રીતે
અતીન્દ્રિય થયેલું જ્ઞાન જ આત્માને જાણી શકે છે. આવા જ્ઞાનથી આત્માને જાણતાં
આનંદ થાય છે.
* દ્રવ્યશ્રુતના શબ્દોનું ગ્રહણ ઈન્દ્રિય વડે થાય પણ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માનું ગ્રહણ
ઈન્દ્રિય વડે ન થાય. અંતર્મુખ આનંદમય એવા ભાવશ્રુત વડે જ આત્માનું
સ્વસંવેદન થાય છે.
* ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી જડ જણાય, આત્મા ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી ન જણાય. આત્મા અને શરીરની
ભિન્નતા સમજાવતાં ‘યોગસાર’ માં કહ્યું છે કે આત્મા અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે જ જણાય
છે, ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે તે જણાતો નથી, જ્યારે શરીર તો ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે પણ જણાય
છે, –માટે આત્મા અને શરીર જુદા છે.
* જ્ઞાનીની વાણી વડે તો આત્મા જણાય ને? –તો કહે છે કે ના; અતીન્દ્રિયજ્ઞાનવડે જ
આત્મા જણાય. તેમાં જ્ઞાનીની વાણી નિમિત્ત ભલે હો, –પણ જ્યાં સુધી તે વાણીનું
લક્ષ રહે ત્યાં સુધી આત્મા જણાય નહિ; વાણીથી પાર થઈને, ઈન્દ્રિયોનું અવલંબન
છોડીને, અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વડે સ્વસંવેદન કરે ત્યારે જ આત્મા જણાય છે.
* જુઓ, આ શુદ્ધ સ્વજ્ઞેયની વાત છે; આ સ્વજ્ઞેયમાં રાગાદિ અશુદ્ધતા ન આવે, ભાઈ!
આવા તારા સ્વજ્ઞેયને તું એકવાર જો તો ખરો. સ્વજ્ઞેયને જોતાં જ તારું જ્ઞાન
અતીન્દ્રિય થઈને સ્વજ્ઞેયના અચિંત્ય મહિમામાં એવું લીન થશે કે પછી જગતના કોઈ
જ્ઞેય તને પોતાપણે નહિ ભાસે. સ્વજ્ઞેયને જાણતાં જ્ઞાન તેના મહિમામાં તન્મય થાય
છે, નિજમહિમામાં લીન થાય છે. જો કે રાગ પણ સ્વજ્ઞેય છે, પરંતુ શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણને
સ્વજ્ઞેયપણે લક્ષમાં લેતાં તેના અચિંત્ય મહિમામાં પાસે રાગ તો ક્યાંય ગૌણ થઈ
જાય છે, એટલે શુદ્ધ સ્વજ્ઞેયથી તે બહાર રહી જાય છે. આ રીતે