: કારતક : ૨૪૯૬ : ૧૩ :
જેમ રાગમાં લીન થઈને તેની આકુળતાનો સ્વાદ લ્યે છે, તેમ ચૈતન્યસ્વભાવમાં
લીન થઈને તેના નીરાકુળ અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ આવે છે.
* અહો, આ એક સ્વરૂપજ્ઞાનના રસીલા સ્વાદ આગળ બીજા બધા રસ નીરસ
લાગે છે. ચૈતન્યનો વીતરાગી સ્વાદ જેણે ચાખ્યો તેને રાગનો સ્વાદ દુઃખરૂપ લાગે છે.
જેને રાગ વગરના ચૈતન્યનું વીતરાગી સુખ ચાખ્યું નથી તે જ શુભરાગમાં ને પુણ્યમાં
સુખ માને છે; પણ તેમાં સુખ નથી. સુખ તો આત્માનો સ્વભાવ છે; એક
જ્ઞાયકસ્વભાવના અનુભવમાં જે સુખ છે તે સુખ જગતમાં બીજે ક્્યાંય નથી; તે
ચૈતન્યસુખ પાસે ઈન્દ્રપદની વિભૂતિ પણ તુચ્છ લાગે છે. સમકિતી ઈન્દ્રે પોતાના
આત્માના અતીન્દ્રિયસુખનો સ્વાદ ચાખ્યો છે, તે સુખ પાસે ઈન્દ્રપદના જડવૈભવો તેને
સાવ નીરસ લાગે છે; શુભરાગનો રસ પણ નીરસ છે,–આકુળતાવાળો છે; તેમાં શાંતિ કે
સુખનો સ્વાદ નથી.
* જુઓ તો ખરા, આ વીતરાગી ભેદજ્ઞાન! જેટલા રાગાદિ પરભાવો છે તે
બધાયને પ્રજ્ઞાછીણી વડે સર્વથા છેદીને જ્ઞાનથી જુદા પાડવા. અંદર કોઈ રાગના
વિકલ્પના એક અંશનીયે મીઠાસ રહી જાય તો શુદ્ધજ્ઞાનનો સ્વાદ તેને નહિ આવે;
ભેદજ્ઞાન તેને નહિ થાય.
* આ તરફ અંદરમાં જે શુદ્ધ જ્ઞાયક એક ભાવપણે અનુભવાય છે તે જ હું છું ને
એ સિવાય બહારમાં જે કોઈ શરીરાદિ રાગાદિ વિવિધભાવો છે તે બધાય મારાથી અન્ય
પરદ્રવ્ય છે, મારા ચૈતન્યલક્ષણથી તેમનું લક્ષણ જુદું છે,–એમ સમસ્ત પરભાવોથી
અત્યંત ભેદજ્ઞાન કરીને શુદ્ધ જ્ઞાનનો અનુભવ કરવો તે સિદ્ધાંતનો સાર છે, તે મોક્ષનો
માર્ગ છે.
* ચોથા ગુણસ્થાનના સમકિતીએ પણ ચૈતન્યના અતીન્દ્રિય આનંદનો સ્વાદ
ચાખ્યો છે; નિર્વિકલ્પ થઈને આનંદનો અનુભવ કર્યો છે. રાગ તે ભૂમિકામાં છે, પણ
ભેદજ્ઞાનના બળે તે રાગને જુદો પાડીને એકલા જ્ઞાયકરસનો સ્વાદ તે લ્યે છે, ને તે
સ્વાદને જ પોતાનો જાણે છે.
* શુદ્ધનયનું બળ એવું છે કે અધૂરી પર્યાય હોવા છતાં, અને અશુદ્ધ પર્યાય હોવા
છતાં, આત્માને પૂર્ણ–શુદ્ધસ્વરૂપે દેખે છે,–અને એવા આત્માને ધ્યાનમાં ધ્યાવતા જે
સાક્ષાત્ આનંદ થાય છે તેને ધર્મી જીવ અનુભવે છે. અજ્ઞાની પોતાને રાગવાળો જ
અનુભવે છે, એટલે શુદ્ધસ્વભાવના આનંદનો સ્વાદ તેને આવતો નથી, તેને તો રાગની
આકુળતાનો જ સ્વાદ આવે છે.